De klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR) wil Moeder Aarde redden van de naderende apocalyps. Met acties als het blokkeren van straten en wegen, zoals het afgelopen weekeinde van de A 12 in Den Haag. De beweging lobbyt daarnaast net als elke andere pressiegroep bij de politiek en het bedrijfsleven. Behalve het Grote Doel heeft XR een aantal concrete en directe eisen. Op dit moment met name de afschaffing van de belastingvoordelen, 37 miljard, voor ‘fossiele’ bedrijven, voor welke eis ze zaterdag en zondag op het asfalt gingen zitten.

Een van de andere politieke eisen is het houden van een burgerberaad over het klimaatbeleid. Dat klinkt sympathiek. Burgers van alle rangen en standen worden door loting geselecteerd met de bedoeling dat een dwarsdoorsnede van de bevolking deelneemt. Zo’n 100 mensen steken vervolgens de koppen bij elkaar en gaan samen op zoek naar de oplossing voor een probleem, in dit geval de klimaatcrisis. De oplossing sturen ze vervolgens met een warme aanbeveling naar de regering of de burgemeester.

Het burgerberaad is al jaren een stokpaardje van bestuurlijke vernieuwers. Een burgerberaad zou de politiek dichter bij de burger brengen en het vertrouwen in diezelfde politiek kunnen herstellen. Als voorbeeld van zo’n succesvol burgerberaad wordt vaak het abortusberaad in Ierland van zes jaar geleden genoemd. De politiek slaagde er maar niet in dit probleem dat het land sterk verdeelde, op te lossen. Maar dankzij het vernuft van de beradende burgers kwam er een einde aan de impasse.

Toch is het raadzaam enige kanttekeningen te plaatsen bij dit en andere voorbeelden. Zoals altijd is het zaak rekening te houden met de context. In Ierland moest de grote dwarsligger, de katholieke kerk, haar eeuwenlange wurgende machtspositie op vrijwel alle terreinen eindelijk prijsgeven. Door het aan het licht komen van een serie weerzinwekkende (seks)schandalen had de clerus onherstelbaar aan gezag ingeboet. De zwartrokken zagen hun greep op de politiek verslappen. Op het ooit gevoelige punt van de abortus kregen de Ieren massaal lak aan het verbod door kinderschenders. Maar dat was het niet alleen. De legalisering van de abortus maakte deel uit van een groter en algemener emancipatieproces. Ze was het sluitstuk van de emancipatie van niet alleen de vrouw maar de hele samenleving.

Daarnaast moeten we steeds de motieven van de voorstanders in de gaten houden. Waarom willen ze zo’n beraad? Omdat ze denken dat ze de zaak naar hun hand kunnen zetten? Zelf zullen de XR-lui dat waarschijnlijk ontkennen, maar waarom zou je iets op touw zetten waarvan de uitkomst je niet zou kunnen bevallen? Dat de andere deelnemers jouw voorstellen afwijzen? De Duitse collega’s hebben daarom gesuggereerd dat bevriende deskundigen de agenda opstellen. Zij hebben tenslotte de expertise in huis. Het was zo doorzichtig dat niemand erin trapte.

Je kunt je trouwens afvragen of een burgerberaad het aangewezen podium is om een vraagstuk te bespreken dat de samenleving sterk polariseert. Het veel gehoorde argument dat contact het wederzijdse begrip tussen de partijen bevordert, kun je voor hetzelfde geld omdraaien. Fleur kan met haar ideeën en voorschriften Joop danig op de zenuwen werken, waardoor het wederzijdse begrip snel de deur uitgaat. Net als Joop waarschijnlijk. Wat Fleur weer niet slecht zou uitkomen, denk ik. Ik zeg niet dat het gebeurt, maar kan het evenmin uitsluiten.

Ik ben niet de enige die heeft vastgesteld dat de harde kern van de klimaatbeweging verdacht veel overeenkomsten vertoont met een religie. Het absolute gelijk, het morele superioriteitsgevoel, de minachting en intolerantie tegenover andersdenkenden tref je ook aan bij sektes. Je hoeft geen klimaatscepticus te zijn, – dat moet je er tegenwoordig bij zeggen wanneer je kritiek op klimaatactivisten hebt -, om daar de rillingen van te krijgen. Voor dat soort types staat het compromis gelijk aan de zondeval en met zulke lui zit je niet graag om de tafel.

(Ik ben op leeftijd en XR doet me denken aan de anti-kernwapenbeweging die de polder in de jaren 80 van de vorige eeuw in haar greep hield. Met hetzelfde fanatisme, dezelfde morele verontwaardiging, dezelfde intolerantie en hetzelfde larmoyante aanroepen van de ‘kleinkinderen’. Het was vast niet toevallig dat de kerken daar via het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) een hoofdrol in speelden.)

Nog afgezien van bovengenoemde bezwaren denk ik niet dat veel mensen warm lopen voor zo’n burgerberaad. In tegenstelling tot wat de politiekfreaks denken, houden de meeste mensen zich niet erg bezig met de politiek. Ze hebben andere dingen aan hun hoofd, gezin, familie, werk, mantelzorg, vrienden, vereniging en hebben geen zin om ’s avonds gezellig op de bank het partijprogramma van de VVD of VerenigdLinks of de klimaatrapporten van de VN door te nemen. Ze willen vooral geen last hebben van de politiek en politici. Hun (on)tevredenheid maken ze kenbaar door op gezette tijden naar de stembus te gaan.

Een burgerberaad heeft nog een manco: het komt als gezegd uit de koker van bestuurskundigen. De grootste verworvenheid van de democratie is het algemeen kiesrecht. Daar is lang voor gevochten door socialisten, protestanten en katholieken en met steun van verlichte liberalen veroverd op de gevestigde orde. Zonder pathetisch te worden: dat heeft veel bloed, zweet en tranen gekost. Het burgerberaad komt net als andere vormen van bestuurlijke vernieuwing, referenda in allerlei smaken, op het dienblad van de overheid. Het is top – down en het interesseert afgezien van de geleerden eigenlijk niemand. Tenzij je zoals de klimaatbeweging denkt dat je het voor je doeleinden kan gebruiken, natuurlijk.