De leider van de Italiaanse populistische partij Lega heeft zich zwaar in de nesten gewerkt. Matteo Salvini heeft een uiterst omstreden lijstrekker voor de Europese verkiezingen van volgende maand aangesteld. De partij is in rep en roer en vreest een zware nederlaag. En als dat gebeurt, gaat het Salvini hoogstwaarschijnlijk de kop kosten.

Hoofdpersoon in het schandaal is generaal Roberto Vannaci. De generaal is de rechtsbuiten van het Italiaanse leger. Twee jaar geleden, ten tijde van de Russische invasie van Oekraïne, was hij militair attaché in Moskou en werd hij, als hij het nog niet was, een groot fan van Vladimir Poetin. Hij schreef daarnaast een boek waarin hij zijn extreme denkbeelden uitvoerig uit de doeken deed. Dat viel verkeerd bij de legerleiding en hij werd geschorst. Salvini vond dit cv klaarblijkelijk zo aantrekkelijk dat hij hem tot lijsttrekker benoemde.

Andere Lega-kopstukken vrezen dat hun leider de partij met de generaal naar de ondergang leidt. Bij de vorige Euroverkiezingen haalde de Lega 34 procent van de stemmen en was ze de grootste partij van het land. Nu staat ze in de peilingen op 9 procent, trend neerwaarts. Er zijn weinig partijleiders die zo’n duikvlucht overleven.

De partij van Salvini is ooit begonnen als Lega Nord met als opdracht de belangen van het rijke noorden te verdedigen tegen de ‘uitvreters’ in het armere zuiden. De Lega dreigde regelmatig met afscheiding en wist daarmee bij opeenvolgende regeringen concessies af te dwingen. Maar voor Salvini was het noorden te klein voor de grote doorbraak en hij maakte van de Lega een volbloed nationaal-populistische beweging.

Zoals bij alle populistische partijen doken er alras ongure types op met in hun kielzog de onvermijdelijke schandalen. Salvini schuwt de controverse evenmin en dat deed de partij lang eerder goed dan kwaad, maar met Vannaci lijkt hij zijn hand te hebben overspeeld.

Populisten blijken vaak  opmerkelijk schandaalbestendig. Bij ons in de polder heeft Geert Wilders behoorlijk wat schandalen en affaires rond partijgenoten overleefd. De aanhang blijkt meestal gevoelig voor het verhaal dat de gevestigde partijen en ‘nepmedia’ die ‘vermeende’ schandalen de wereld in hebben gestuurd louter en alleen om de partij en de leider te beschadigen. Alleen als de schandalen echt alle perken te buiten gaan, ontstaan er ernstige problemen. En wanneer er dan een serieuze rivaal verschijnt, kan de partij van de weg raken.

Wilders had het een tijdje lastig toen Thierry Baudet met zijn Forum voor Democratie (FvD) het Binnenhof leek te veroveren. Maar Forum is verworden tot een sekte rond Baudet en niet langer een bedreiging. Datzelfde geldt voor de BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas en een splinter als JA21. Wilders heeft die stormpjes doorstaan en is weer alleenheerser op de uiterst rechterflank.

Salvini daarentegen moet zich zien te handhaven tegenover een echte bedreiging. Giorgia Meloni werd veel te lang door hem onderschat. Meloni was leider van een neofascistische splinter, i fratelli d’Italia. Bovendien is ze een vrouw en dan word je in de Italiaanse politiek, niet alleen bij rechts, niet helemaal voor vol aangezien. Maar Meloni bleek een natuurtalent, ze ontpopte zich als een veel betere politicus dan Salvini en is sinds oktober ’22 de eerste vrouwelijke premier in het land van de politieke macho’s. In de regering werd Salvini de tassendrager en niet, waar hij vanuit was gegaan, Meloni.

Meloni bedient zich van het volledige populistische repertoire, tegen migratie, anti-islam, tegen homo-huwelijk, abortus (mag alleen bij uitzondering) en gendergedoe, voor de RK-kerk en ‘Italiaanse waarden’. Maar anders dan de Europese vrinden is ze geen Poetin-aanhanger. Na diens invasie heeft ze zich onvoorwaardelijk achter Oekraïne opgesteld. Onder haar leiding blijft Italië een trouw lid van de NAVO en de EU. En waar het even kan blijft ze uit de dampkring van de Hongaarse premier Viktor Orban. Daarmee is Meloni op weg het gezicht van een meer ‘gematigd’ populisme te worden. In Italië is ze in elk geval met afstand de meest bewonderde politicus.

Salvini dacht haar te kunnen neutraliseren door nog verder naar rechts op te schuiven. Alleen, die strategie dreigt nu nu uit te lopen op een fiasco. Salvini brengt niet alleen de eigen carrière in gevaar, maar ook het voortbestaan van de Lega als een serieuze machtsfactor. Dat wordt een leider zelden tot nooit vergeven.

Salvini is niet de enige extremistische populist in zwaar weer. De collega’s van de Alternative für Deutschland (AfD) hebben momenteel de wind frontaal tegen. En net als bij Salvini en de Lega gaat het om een schandaal rond de lijsttrekker voor de Euroverkiezingen. Maximiliaan Krah is net als generaal Vannaci een Poetin-fan en zou een loopjongen zijn van China. Een naaste medewerker van Krah is gearresteerd wegens spionage voor Beijing en tegen hem zelf loopt een vooronderzoek. De AfD-top is zo van slag dat ze Krah wel handhaven als lijsttrekker maar hem niet op campagne sturen. De AfD was in de peilingen maandenlang de tweede partij met ruim 20 procent, maar ziet die steun gestaag afkalven. En tot overmaat van ramp is er een serieuze rivaal verschenen, het Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW), de partij van een oost-Duitse ex-communiste.

Enig leedvermaak over de perikelen van de Lega en AfD mag, maar we mogen ons niet rijk rekenen. In Frankrijk en bij ons in de polder hebben Marine Le Pen en Wilders de wind vol in de zeilen. En in Italië is Meloni de leider van de machtigste partij.