Elke filosofische stroming creëert haar eigen maatschappelijke fanclub, wat wellicht voor een groot deel aan Marx te danken is. Vóór hem had filosofie veel weg van een vrijblijvend intellectueel spelletje, waarin het ene wereldbeeld het andere kwam aflossen.

Zo kon begin 19de eeuw de pessimistisch ingestelde Schopenhauer aan een goed gevulde tafel de zelfmoord nog propageren. Voor hem was dat het meest voor de hand liggende wat een mens kon doen. Met keiharde logica vloeide het voort uit zijn zelfontworpen wereldbeeld. Zonder dat een haar op zijn hoofd ook maar een moment overwoog daar de beslissende daad op te laten volgen,

Na het aantreden van Marx was zoiets met goed fatsoen niet meer mogelijk. Marx predikte dat we de wereld niet alleen maar moeten begrijpen, maar haar moeten veranderen. De geëngageerde intellectueel was geboren en daarmee ook zijn maatschappelijk betrokken aanhang.

Schpenhauer, zelfmoord de enige logische daad….

Geen woorden maar daden, al heeft Marx zelf zich nooit op een proletarische werkvloer laten zien. Ook nu belijden de meeste filosofen hun engagement grotendeels in de geest al zijn er die zich zo nu en dan wel eens aan een protestmars wagen. Of op gepaste afstand wat gaan rondstappen achter de frontlinie in de een of andere oorlog.

Zoals beuzelaar Henri-Bernard Levy, waarmee hij volgens eigen zeggen zijn ‘intellectuele plicht’ heeft gedaan. Werkelijke veranderingen moeten meestal door de aanhang worden bewerkstelligd. Generaals gaan per slot van rekening ook niet in een schuttersputje een geweer af zitten vuren.  

Zo ook met het structuralisme in mijn  mijn vorige stukje. Daarin had ik het voornamelijk over de invloed, die deze geesteshouding gehad heeft op de neuro- en computerwetenschappen, die het bewustzijn hebben afgeschaft.

De mens als machine, daar komt het eigenlijk op neer. In feite is de gedachte al enkele eeuwen oud. Al tijdens de Verlichting kwam ze op In het hoofd van Julien Offrat de la Mettrie, een arts die voor de vader van het materialisme doorgaat.

Voor hem was het denken niet meer dan een functie van de hersenen. De goede man wist natuurlijk nog niets van neuronen, maar de overeenkomst met de neurowetenschappen is gemakkelijk in te zien.

Ondertussen gaat invloed van het structuralisme, waar de huidige tijd volkomen van doortrokken is, veel verder dan die discussie over het bewustzijn. Want dat zou, net als bij Schopenhauer, niet meer dan een vrijblijvende exercitie zijn. Het structuralisme heeft daarentegen zijn sociaalpolitieke aanhang. De Woke beweging, die zich aardig roert.

Geheel conform de door Marx opgestelde regels…

Geheel conform de door Marx opgestelde spelregels. Voor wat de term op de dag van vandaag nog betekent,  is  het daarom niet verwonderlijk die aanhang grotendeels in de linker hoek van het politieke spectrum aan te treffen.

Er zullen onder die harts6ochtelijke supporters vast heel wat lieden zijn, die zich niet bewust zijn van de structuralistische achtergrond van hun politieke ingevingen. Wat dan zou laten zien dat het bewustzijn inderdaad niet meer bestaat, precies zoals het structuralisme het wil. 

Maar laat ik hier verder alle ironie achterwegen laten. Het structuralisme heeft vele kamers. De invloed ervan is overal voelbaar. In de beeldende kunst, de literatuur, de geschiedschrijving, de exacte wetenschappen en de technologische innovaties die eruit voorkwamen.

Te veel om in dit stukje te berde te brengen. Ik ga me hier beperken tot één enkele filosoof en zijn fanclub: Jacques Derrida en de Woke beweging. Wereldwijd heeft die beweging aardig wat aanhang en ze heeft laten zien niet vies te zijn van actie. Zoals b.v. het neerhalen van standbeelden en af te dwingen dat zwarte pieten voortaan roetpieten zijn.

Jacques Derrida: deconstructie…

Jacques Derrida, een in Algerije geboren Fransman, heeft zich in zijn intellectuele leven met heel veel dingen beziggehouden. Met de enkele opmerkingen die hier over hem gemaakt worden, ga ik hem zwaar tekortdoen.

Want ik ga het hier uitsluitend hebben over het gevleugelde woord dat hem bij het grote publiek bekend maakte: deconstructie. In zijn latere leven zou hij trouwens zeggen niet al te blij te zijn met de vlucht die dat woord genomen had.

In navolging van de Saussure, vatte ook Derrida taal op als een op gehypostaseerde structuur, die op zichzelf staat. Begrippen en betekenissen die erin liggen besloten verwijzen uitsluitend naar elkaar. Het ontlokte aan Sartre de bijtende opmerking,, dat de mens nu niet meer spreekt, maar (door de taal) gesproken wordt. Het is wat de synchronische benadering wordt genoemd, waarin taal een statistische gegevenheid is.

De Saussure, synchroon of diachroon?

Volledigheidshalve, zowel de Saussure als Derrida zagen natuurlijk ook in dat taal in de loop der tijd verandert. De Saussure noemde dat de diachronische benadering. Maar het is heel goed mogelijk een taal te bestuderen vanuit een synchronische benadering en dat is wat Derrida deed.

En wat ontdekte hij? Dat westerse talen op die manier bekeken vol blijken te zitten met hiërarchische, discriminerende, racistische, narcistische en meer verwerpelijke elementen.

Blij met deze aangereikte stok, adopteerde de Woke beweging deze bevindingen om het Westen er eens goed van langs te geven. Voor de duidelijkheid kan het geen kwaad hier een onderscheid te maken tussen hun westerse en niet-westerse aanhang.

Voor de westerse aanhang, product van een hardnekkige christelijke cultuur, komt hun enthousiasme neer op een openhartige schuldbekentenis. Heer, ik ben niet waardig dat gij komt onder mijn dak… Wat tegelijkertijd dan weer allerlei vragen oproept met betrekking tot culturele identiteit. Maar dat terzijde. 

Sylvana Simons, racisme bij de supermarkt…

Voor de niet-westerse aanhangers is het daarentegen een beschuldiging, Zij eisen hun rechtmatige plaats op als wereldburger en het Westen gunt ze dat niet. Kijk toch eens aan. Racisme, discriminatie en onderdrukking zijn niet alleen maar institutioneel. Zelfs in hun taal is deze verfoeilijke denkwijze verankerd.  Is het een wonder dat iemand Sylvana Simons zelfs in een supermarkt, waar de melkpoeder toevallig boven de cacao stond, racistische trekken waarneemt? Ze zou er die blanke vakkenvuller zo op willen aanspreken. 

Tegelijkertijd geeft het die niet-westerse aanhang de mogelijkheid hun eigenwaarde op te krikken. Hun zelfbeeld te pamperen om het wat moderner te zeggen.  Het Westen is rijk en de tweede en derde wereld zijn dat niet of in ieder geval stukken minder. Aan de hand van onderdrukking is dat heel goed te verklaren. Want wij zouden heus wel tot industrialisatie gekomen zijn, als alle aanzet daartoe door de koloniale machten niet vernietigd was.

Even terug naar Derrida nu. Ofschoon hij het levenslicht zag in Algerije, is de Franse taal met al haar literaire, culturele en intellectuele tradities zijn echte vaderland. Binnen dat kader zet hij zijn bevindingen neer.

Woke ook racistisch?

En dat doet hij in het Frans, een taal die hij inherent als racistisch heeft ontmaskerd. De grote vraag die hier dan rijst: betekent dit dan dat zijn bevindingen ook racistisch zijn of sterker nog dat hijzelf racist is? 

Ook de Woke beweging zet haar standpunten uiteen in begrippen, die in het westen ontwikkeld werden. Derrida met zijn deconstructie is er zelf het levende bewijs van. En daarmee komt Woke uitgerekend bij dat verfoeide Westen zwaar in het krijt te staan en zou een woord van dank niet anders dan gepast zijn. Op een absurde manier wordt dat nog duidelijker door het consequent toepassen van de synchronische taalbenadering, waar Woke op steunt. 

Omdat daarin begrippen uitsluitend naar elkaar kunnen verwijzen is een woord als onderdrukking b.v. alleen maar betekenisvol als er ook democratische beginselen zijn. Zijn die er niet, dan is er geen onderdrukking maar uitsluitend een gegeven maatschappelijke orde zoals b.v. het absolutisme van koningen bij de gratie Gods. Of het opperhoofd van een Afrikaanse stam die over leven en dood mag beslissen. En toevalligerwijze kwamen democratische beginselen voor het eerst op in westerse samenlevingen. Je zou dan toch mogen verwachten dat ook die ”in de taal verankerd” zijn.  

En waar zijn we dan? Betekent dit dat Woke, gebruikmakend van westerse begrippen zelf ook een racistische, discriminerende en onderdrukkende beweging is? Een vraag die in een volgend stukje nader bekeken wordt.