Dat het niet mee zou vallen een geschikte opvolger voor de bekwame, zij het aalgladde VVD-leider (en premier) Mark Rutte te vinden, was al geruime tijd duidelijk. Tal van liberale prominenten zijn de afgelopen jaren genoemd en om uiteenlopende redenen weer van het kandidatenlijstje afgevoerd. Eerst was daar Edith Schippers, toen Halbe Zijlstra, en daarna Klaas Dijkhoff. Ook Sophie Hermans is nog enige tijd in beeld geweest, alsmede enkele anderen.

Uiteindelijk werd Dilan Yeşilgöz, de VVD-minister van Justitie en Veiligheid, naar voren geschoven. Zouden de liberalen tijd hebben gehad rustig over deze benoeming na te denken, dan was waarschijnlijk iemand anders lijsttrekker geweest. Dat mag je althans hopen. Maar die tijd ontbrak. Haast was geboden, want het vierde kabinet-Rutte was gevallen. En die spoed bleek ook ditmaal een slechte raadgever.

Al snel moet de partijtop hebben beseft dat de verkeerde keuze was gemaakt. Yeşilgöz had het niet, en zou het ook nooit krijgen. Helaas was het toen te laat. Lijsttrekkers afvallen tijdens een verkiezingscampagne doe je niet zo gauw. Dus mocht zij blijven zitten. En er een potje van maken.

Dat Yeşilgöz er uitziet als een kapster op haar paasbest zal in typische VVD-gemeenten als Wassenaar en Bloemendaal al verkeerd zijn gevallen. Dat haar stemgeluid nogal schel en een tikkeltje ordinair klonk eveneens. Maar dat deed er eigenlijk niet zozeer toe. Belangrijker was dat zij er inhoudelijk niks van bakte. Bij tv-debatten was ze braaf aanwezig. Maar meer dan telkens dezelfde plaat afdraaien was haar niet gegeven.

Wellicht zou ook dat nog niet fataal zijn geweest, ware  het niet dat Yeşilgöz een enorme inhoudelijke blunder beging. Ze zette de deur open voor PVV-leider Geert Wilders, die door Rutte (na zijn ongelukkig geëindigde eerste kabinet) tot on-staatsrechtelijk element was verklaard. Dat ze daarmee de sprint aantrok voor de latere verkiezingsoverwinning van deze rechtsextremist zal haar pas op de uitslagenavond duidelijk zijn geworden. Maar toen was er uiteraard niets meer aan te doen.

De VVD verloor bij de verkiezingen 10 zetels. Ze is daardoor met 24 parlementariërs aanzienlijk kleiner dan de PVV, die er 37 heeft. Zelfs de gehate Linkse Wolk onder leiding van Frans Timmermans, waar ze tijdens de campagne zoveel pijlen op gericht had, moest Yeşilgöz nipt laten voorgaan.

Zat er iets anders op dan een kabinet te vormen onder premier Wilders? De VVD-lijsttrekker bedacht het doorzichtige smoesje dat ze een regering onder diens leiding uitsluitend wilde gedogen, omdat haar partij te veel zetels verloren had. Een flauwekulargument. Bij eerdere verkiezingen verloor de VVD soms meer zetels, zonder haar aspiraties op kabinetsdeelname op te geven. Maar Yeşilgöz koesterde enkel premiersambities. Ze wilde de eerste vrouw (en de eerste vluchtelinge uit moslimland Turkije) zijn die het Torentje binnentrok.

Naar het schijnt zijn drie van de vier VVD’ers ervan overtuigd dat er een kabinet onder leiding van Wilders moet komen. Omdat Yeşilgöz dat vooralsnog weigert, nam een flink deel van hen zich voor bij de volgende verkiezingen op de PVV te stemmen. De laatste poll van Maurice de Hond maakt pijnlijk duidelijk wat daarvan de gevolgen zouden zijn. De VVD is in deze prognose weggezakt naar 16 armzalige zeteltjes, terwijl de PVV sky high stijgt.

Vooralsnog houdt Yeşilgöz niettemin vast aan haar gedoogvoornemens. Misschien geeft ze die in de komende dagen op. En heel misschien is alle paniek niet nodig, omdat Wilders wel roept dat hij premier wil worden, maar in werkelijkheid veel liever in de oppositie zit.

Maar lang zal Yeşilgöz vermoedelijk niet meer de touwtjes in handen hebben. Binnen de VVD nemen de zenuwen over haar hand over hand toe. Ooit zullen ze daar tot daden overgaan. Ik neem aan dat Yeşilgöz binnenkort geen partijleider meer is.