Wat doet een partij die een zware verkiezingsnederlaag op zich voelt afkomen? Die vraag is op dit moment actueel voor het CDA (van 14 naar 4 à 5 zetels). Maar ze is het ook voor D66, dat volgens opinieonderzoek maar 7 tot 9 zetels overhoudt van de 24 die het heeft. Het antwoord luidt overigens teleurstellend: niet veel. Je kunt zorgen dat je achterban is voorbereid op het allerergste. (‘Het zit tegen, maar het is niet onze schuld.’) Je kunt ook een vracht excuses klaar hebben staan.

Die laatste heeft D66 altijd bij de hand. Bijvoorbeeld: regeren is voor onze partij bijna per definitie halveren. Of erger. Het CDA kan niet naar dit smoesje grijpen, want in het verleden ging het maar zelden op voor de destijds oppermachtige christendemocraten.

D66 heeft daarentegen een geschiedenis van vallen en weer opstaan. Slechts na twee (van de acht) kabinetsparticipaties wisten de democraten er enige vooruitgang uit te peuren. Dat was het geval in 1977, toen deelname aan het kabinet-Den Uyl beloond werd met een winst van 2 zetels (van 6 naar 8). En dat was heel recent zo. In 2021 boekte de partij maar liefst 5 zetels vooruitgang, waarmee ze op 24 kwam. Ze logenstrafte met dit resultaat de polls, die enkele weken voor de verkiezingsdatum nog een niet kinderachtig verlies aangaven. Het positieve resultaat was geheel en al toe te schrijven aan het optreden van lijsttrekker Sigrid Kaag, die de kiezers ervan wist te overtuigen – waarschijnlijk tegen beter weten in – dat zij de eerste vrouwelijke premier van Nederland zou kunnen worden.

D66 heeft naast een dalende trend ook te maken met het feit dat zijn meest uitgesproken electorale concurrent de enige serieuze mogelijkheid is om aan het bewind te blijven. Alleen als PvdA-GroenLinks erin slaagt de grootste partij te worden bestaat er enige hoop dat D66 in het volgende kabinet komt. Dan moeten de sociaaldemocraten/groenen bovendien kiezen voor een vooral uit progressieve partijen bestaande regering. De kans dat zo’n ploeg er komt is buitengewoon klein.

Het is misschien ook wel op een andere manier denkbaar voor de democraten om te blijven regeren. Namelijk als er – zoals te verwachten valt – een rechts kabinet komt, bestaande uit VVD, NSC en BBB. Mocht dit ook met behulp van CDA en JA21 nog geen Kamermeerderheid hebben – dat valt niet uit te sluiten – dan zou D66 de benodigde zetels kunnen leveren.

Maar de partij denkt helemaal niet aan dat (theoretische) scenario. Tijdens het congres van afgelopen zaterdag besteedde ze er geen enkele aandacht aan. Ik zou zeggen: houden zo. Je moet in de politiek wel compromissen sluiten wil je niet eeuwig in de oppositie blijven, maar er zijn grenzen. Zelfs voor D66.