Na Mark Rutte is Geert Wilders de meest talentvolle politicus van zijn generatie. Hij had een ‘hele grote meneer’ in de VVD kunnen worden, zoals een liberaal kopstuk me eens vertelde. Torentje-materiaal. Wilders kende zijn zaakjes, was een geweldig debater en uitgerust met een fijn afgestelde politieke antenne. Maar hij nam liever de afslag naar het populisme waarvan hij in de polder nog altijd de enige volbloed vertegenwoordiger is.

De weg naar de macht of liever, meeregeren, liet hij links liggen. Op dat bizarre gedoogavontuur van Rutte I na, dat hij na nog geen twee jaar opblies. Hij verspeelde zijn geloofwaardigheid als serieus politicus en dat kon hem klaarblijkelijk niets schelen. Meer dan ooit werd hij de tribuun van de nationale onderbuik, de relschopper aan de zijlijn. Hij begon een kruistocht tegen de islam en overschreed daarbij willens en wetens de grenzen van de ‘rechtstatelijkheid’, waardoor Pieter Omtzigt nu niet met hem in zee zegt te willen.

Zijn zonderegister gaan we hier niet uitvoerig behandelen. Met de ‘kopvoddentaks’ voor het dragen van een ‘hoofddoekje’, een koranverbod tot het ‘minder Marokkanen’ dat geregeld zou worden, zette hij zichzelf buiten spel. Ook dat interesseerde hem kennelijk geen bal, want de gevestigde politiek speelde zich af in een ‘nepparlement’.  Intussen bepaalde hij met Rutte wel jarenlang de politieke agenda. Weliswaar ging dat ten koste van zijn privéleven, maar dat was de prijs die hij bereid was te betalen. Al kon hij in barre tijden altijd rekenen op de troost van Snoetje, Noortje en Pluisje. (De aanhang wordt altijd punctueel op de hoogte gehouden van het wel en wee van de poezen. De harde politicus heeft ook een zachte kant.)

En nu wil hij opeens wel mee doen. De bestrijding van de islam heeft niet meer de hoogste prioriteit. Hij is bereid ‘water bij de wijn’ te doen. Hij is ‘milder’ geworden. Hoe ver daar hij mee wil gaan is nog onduidelijk, hij zal het dna van zijn partij niet willen verloochenen, maar hij ruikt zijn kans en wil die grijpen. Zijn voet zat meteen tussen de deur toen VVD-leider Dilan Yesilgoz die op een kier had gezet. Wat voor Rutte na het echec met de gedoogfarce taboe was, regeren met Geert, is nu voor de VVD op zijn minst bespreekbaar.

En dat maakt Wilders in een klap tot de centrale speler in de eindfase van de campagne. Volgens de laatste peilingen is een rechts kabinet, van VVD, de Omtzigt-partij (NSC), de BoerBurgerBeweging (BBB) en Wilders eigen club, de PVV, een mogelijkheid. En dat vooruitzicht is weer peper in de bilnaad van Frans Timmermans (Verenigd Links), wiens campagne maar niet goed op stoom wilde komen. Door dat schrikbeeld moeten de linkse zwevers massaal toestromen naar Verenigd Links om samen met Timmermans een dam op te werpen tegen de dreigende rechtse zondvloed.

Zou het helpen? Zouden die zwevers zijn lokroep, die ook iets wanhopigs heeft, willen volgen?

Ik heb mijn twijfels want qua waardering van de lijstrekkers zit Timmermans in het ‘rechter rijtje’ zoals dat in voetbaltermen heet. Bijna iedereen van links, Lilian Marijnissen (SP), Laurens Dassen (Volt), Rob Jetten (D66), scoort beter. Aan kop liggen zoals verwacht Omtzigt en Yeslilgoz, terwijl ook Wilders het beter doet dan Timmermans. Hij zal onvermoede krachten moeten aanboren om er in de eindspurt nog iets van te maken. Mij zou het zelfs niet verbazen wanneer Wilders en de PVV Timmermans en Verenigd Links op de streep kloppen. Dan kan Timmermans zich schrap zetten voor de afrekening die onherroepelijk zal volgen. En dan terug naar Brussel, vermoed ik.

De volgende vraag is natuurlijk: hoe reëel is zo’n kabinet met Wilders? Omtzigt is gaandeweg inderdaad steeds meer naar rechts opgeschoven. Zijn aanhang staat in meerderheid niet afwijzend tegenover samenwerking met de PVV. Maar als je zo’n nummer maakt van de rechtsstaat, kun je moeilijk over je bezwaren tegen Wilders’ grensoverschrijdend gedrag heen stappen. Zoals ongeveer alles bij Omtzigt, is hij ook hier geneigd de kerk in het midden te houden. Zelf noemt hij het ‘zorgvuldig afwegen’, maar als je geen Omtzigt-groupie bent, kan je het ook twijfelen, weifelen, aarzelen en niet durven kiezen noemen.

Bij Yesilgoz weten we niet hoe hoog ze de hoepel zal houden waar Wilders door moet springen. Ze wil de PVV-kiezers niet buiten sluiten, ‘vooruit kijken’, maar hoeveel ruimte ze Wilders wil bieden, laat ze uiteraard nog in het midden. Maar bij de formatie zal ze op enig moment toch kleur moeten bekennen.

Waarbij de bal bij Wilders ligt. De PVV-leider is de laatste weken bezig aan een opmars. Hij staat nu op 20 zetels en zou het ‘momentum’ hebben. Als dat doorzet en als Timmermans de neerwaartse trend van zijn club niet weet te stoppen, zou de PVV na de VVD en NSC zomaar de derde partij kunnen worden. Als Omtzigt en Yesilgoz  een coalitie met Verenigd Links geen aantrekkelijke optie blijven vinden, kunnen ze moeilijk om hem heen. Dan zal ook blijken hoeveel ‘milder’ Wilders is geworden en of hij tot serieuze concessies bereid is. En of hij in de herfst van zijn carrière de ‘king maker’ van een rechts kabinet wil worden. De formatie zou wel eens nog spannender kunnen worden dan de verkiezingen.

En verder ben ik van menig dat er een kiesdrempel moet komen!