In de laatste dagen van een jaar wordt veel terug- en vooruitgeblikt. Het zijn eigenlijk zinloze activiteiten, want voorspellen is moeilijk, vooral van de toekomst aldus de Amerikaanse Cruijff, honkballegende Yogi Berra (1925 – 2015) en van terugkijken word je zelden wijzer. Niettemin, je kan geen krant opslaan of tv-zender aanzetten, of men kijkt vooruit en blikt terug. Het is folklore. Soms met een zekere amusementswaarde.

Voor sommige stukjesschrijvers is de jaarwisseling aanleiding om leutige stukjes te schrijven. In het serieuzere genre kijkt men vaak terug op de eigen voorspellingen. Die blijken er meestal naast te hebben gezeten, maar dat weerhoudt de schrijvers er niet van om voor het nieuwe jaar toch weer in het koffiedik te duiken. Het weekblad the Economist, het clubblad van de internationale elite, geeft elk jaar ‘The world ahead’ uit waar de schrijvers op gezaghebbende toon de trends van het nieuwe jaar aan de orde stellen. Ik dacht vroeger dat dit een klus was voor stagiairs, omdat niemand er zin in had, maar ze menen het serieus. In directiekamers schijnt The world ahead te worden gespeld. Ik weet niet of aandeelhouders daar blij mee moeten zijn.

Een filosoof, nou ja, hij had ervoor gestudeerd, heeft me eens uitgelegd dat een mens zich van andere dieren onderscheidt doordat hij een toekomstbesef heeft. Daardoor kan hij ‘plannen’. Er waren hopelijk ook andere verschillen, wierp ik voorzichtig tegen, maar hij vond dat toekomstbesef erg belangrijk. Zonder toekomstbesef geen politiek, geen streven naar een betere wereld en geen opa’s en oma’s die die betere wereld willen doorgeven aan de kleinkinderen. Ik ben nog steeds blij dat ik niet zulke opa’s en oma’s heb gehad, maar dat heb ik hem maar niet verteld. Hij was erg in zijn nopjes met zijn toekomstbesef.

Ik voorspelde vroeger alleen de voetbaluitslagen en die had ik meestal mis.

Je kunt in voorspellingen natuurlijk differentiëren. Zo heb je de ‘known unknowns’ en de ‘unknown unknowns’. Tot de eerste categorie horen bijvoorbeeld verkiezingen waarvan je weet dat ze gehouden worden maar de uitslag onbekend is. Wint Donald Trump de Amerikaanse presidentverkiezingen in november volgend jaar? En zo ja, wat berekent dat voor de wereld? Niet veel goeds, waarschijnlijk, maar we moeten het afwachten. Daarover kunnen de geleerden bezorgde stukken, ‘essay’s’, schrijven, maar ze weten het natuurlijk net zo min als u en ik.

De unknown unknowns zijn helemaal onbegonnen werk. Dat zijn de volstrekt onvoorzienbare gebeurtenissen, de donderslagen bij heldere hemel, de zwarte zwanen. Covid bijvoorbeeld had niemand zien aankomen en letterlijk niemand was erop voorbereid. Of een regering erop voorbereid kon of moest zijn, is een in deze per definitie onbeantwoordbare vraag. Wat je wel kan onderzoeken is of de regering, de autoriteiten, adequaat hebben gereageerd. Of ze met hun pakket aan maatregelen meer doden en grotere schade hebben weten te voorkomen of dat juist in de hand hebben gewerkt. En, hopelijk, daaruit lering voor de toekomst trekken.

Daarmee komen we bij de goede voornemens. Ik weet niet meer of de filosoof daar iets over gezegd heeft. Het maken van voormens lijkt mij zo ongeveer het enige toekomstterrein waar je ‘als mens’ enige vat op zou kunnen hebben. Meestal blijkt dat een illusie, maar zonder illusies zouden de meeste mensen hun bed niet uit komen. (Voor dit inzicht had ik de filosoof niet nodig).

Ik ken iemand die zich elk oud en nieuw voorneemt minder te drinken. Dat hij zich dit steeds weer voorneemt, betekent even zo vaak dat het hem het voorgaande jaar weer niet is gelukt. Inmiddels heeft hij Korsakov dus het voornemen is vergeten op het moment van uitspreken. En mijn voorspelling, jawel, is dat hij ook het komend jaar de beste klant van de slijter zal zijn.

Mensen die willen afvallen, stoppen met roken, meer bewegen en aardiger zijn voor de buren,  ik wens u allen veel succes! We spreken elkaar eind van het volgend jaar.

Zelf maak ik geen voornemens. Ik kan me niet heugen dat ooit gedaan te hebben. Eerder uit gemakzucht en luiheid dan uit het al dan niet filosofische besef dat de mens nooit meer kan zijn dan een speelbal van onbekende krachten.

En tenslotte hebben we de wensen. Wensen staan in nauw verband met voornemens. Sterker nog, voornemens komen meestal voort uit een wens. Je wil als vrouw (weer) een slank en bevallig figuur hebben, of als man een sixpack, uiteraard niet om het andere geslacht te behagen, maar voor jezelf, je gevoel van eigenwaarde. Dat is de wens. Om die wens te verwezenlijken, ga je op dieet en naar de sportschool. Dat is het voornemen. Of je dat volhoudt is een kwestie van doorzetten, wat wil je je ontzeggen, welke offers ben je bereid te brengen voor dat verleidelijke gracieuze figuur en dat wasbord?

Maar goed, dat is een ander onuitputtelijk filosofisch thema: heeft de mens een ‘vrije wil’. Dat bewaren we voor een andere keer.

Kortom, geen voorspellingen, niet terugkijken, geen goede voornemens en behalve ‘gezond blijven’ en dat Ajax en Mathieu van der Poel kampioen worden eigenlijk geen wensen. Toen ik dat de filosoof vertelde, keek hij me aan of ik niet goed bij mijn hoofd was. ‘Meen je dat echt’?, vroeg hij vol ongeloof en schudde zijn hoofd toen ik dat bevestigend beantwoordde.

Ik wens u en de uwen een voorspoedig nieuw jaar.