Tussen man en vrouw

Iedereen weet dat de vrouw voortkomt uit de man. Dat staat namelijk in het boek der boeken.
“En de HEERE God bouwde de ribbe, die Hij van Adam genomen had, tot een vrouw, en Hij bracht haar tot Adam” (Genesis 2:22).
Maar dat schijnt niet helemaal te kloppen. Het is eerder andersom. Een kwestie van geslachtschromosomen.

U wist het natuurlijk al lang, maar laat ik het toch maar vertellen. Er zitten meer dan 30.000 miljard cellen in uw lichaam en in elke cel zit een bibliotheek. Die bibliotheek bestaat uit 46 boeken. Preciezer: 23 boeken plus een back up van nog eens 23 boeken. In die boeken staat precies beschreven hoe de grote demiurg u moet maken. Zodat u twee armen, een hoofd, een ruggengraat, een paar stembanden en nog een paar van dat soort artikelen krijgt. Die boeken bepalen voor een belangrijk deel hoe u eruitziet, wie u bent en wat er allemaal gebeurt in uw lichaam. U heeft er verder geen omkijken naar. Die boeken heten chromosomen, maar dat wist u al.

Geslachtschromosomen

44 van die 46 chromosomen zijn huis-tuin-en-keukenchromosomen. Twee van die 46 chromosomen zijn speciaal. Dat zijn de geslachtschromosomen, die bepalen of de dienstdoend ambtenaar ooit een M of een V heeft gezet in uw paspoort.

Chromosomenportret van een man. Rechtsonder ziet u het X- en het Y-chromosoom.

Heeft u twee X-chromosomen, dan wordt een V genoteerd; heeft u een X- en een Y-chromosoom, dan wordt u afgestempeld als een M. Ook daar heeft u verder geen omkijken naar. Lekker makkelijk. Overzichtelijk ook.

Maar zo is het niet altijd geweest, want vroeger – ik bedoel een paar honderdmiljoen jaar geleden – waren er helemaal geen geslachtschromosomen. Dat was toen uw voorouders nog rondliepen met een geschubde huid en eieren legden. Een soort reptielen waren dus. Die hadden alleen maar huis-tuin-en-keukenchromosomen. Die hadden geen X- en Y-chromosoom nodig, om als M of V in de burgerlijke stand opgenomen te worden. De temperatuur bepaalde of je een M of een V werd. En bij veel reptielen (schildpadden, hagedissen, slangen) is dat nog steeds zo. Bij koude kruipen er mannetjes uit de eieren, bij warmte vrouwtjes. Of andersom, dat hangt af van de soort.

Dat veranderde 166 miljoen jaar geleden bij een dier dat zijn leven lang heeft getwijfeld of hij liever een vogel was of een zoogdier: het vogelbekdier. Wat voorheen nog gewone huis-tuin-en-keukenchromosomen waren, veranderde ineens in geslachtschromosomen. Dat wil zeggen een klein stukje van het huis-tuin-en-keukenchromosoom ging zich bemoeien met het geslacht. En dat terwijl die het toch al zo druk had met het maken van uw nek, uw rotsbeen, uw huig en andere aanverwante lichaamsdelen.

Vogelbekdier

Dat chromosoom noemen we nu een X-chromosoom, de wederhelft een Y-chromosoom.
Daarna gebeurde er nog iets vreemds: terwijl het X-chromosoom bleef zoals het was, verschrompelde het Y-chromosoom steeds meer. Zodat we nu opgescheept zitten met een lullig, klein, rottig Y-chromosoompje. En dat proces is nog steeds aan de gang, met als gevolg dat we niet zeker weten of er in de toekomst nog wel Willem Alexanders, Vladimirs en Pablo’s zullen zijn.

Het Y-chromosoom komt dus voort uit een chromosoom dat nu een X-chromosoom is. Je zou kunnen zeggen dat het Y-chromosoom eigenlijk een gedegenereerd X-chromosoom is. En dat zou betekenen dat de man eerder voortkomt uit de vrouw dan andersom. Dat verhaal met die rib vond ik toch al een beetje vreemd.

De natuur indelen

Het betekent tegelijk dat mannen en vrouwen meer met elkaar gemeen hebben dan de strikte indeling in M en V doet vermoeden. Die indeling komt voort uit onze neiging om alles in te delen: vorken bij vorken, lepels bij lepels, vrouwen links, mannen rechts. Dat is handig en overzichtelijk, maar het geeft niet de eigenlijke aard van de natuur weer.

Die neiging om de natuur naar onze hand te zetten is er al een tijdje. Zo wilde Linnaeus de natuur, zoals die door God is geschapen, in kaart brengen. Linnaeus ging ervanuit dat soorten onveranderlijk waren. Want wat door God geschapen was, was goed en niet voor verbetering vatbaar. En zo kwamen de everzwijnen (Sus scrofa L.) bij de everzwijnen en de lelietjes der dalen bij de lelietjes der dalen (Convallaria majalis L.).

Dat ging goed totdat we beseften dat soorten veranderlijk zijn. Soorten evolueren. Tussen de verschillende soorten bestaan overgangen. En zo is het met alles in de natuur. Er is een overgang tussen leven en dood: hersendood, klinisch dood, wat is er precies dood, als iemand dood verklaard wordt, terwijl de nagels en het haar doorgroeien? Telkens komen we er achter dat de natuur zich niet laat indelen. Denken we het verschil tussen levend en levenloos exact gedefinieerd te hebben, dan blijken er ineens virussen te bestaan, die zowel eigenschappen van de levende natuur hebben als van de levenloze. Wanneer leeft iets en wanneer is iets levenloos?

Tussen mannen en vrouwen

De neiging om de natuur in te delen is een menselijke eigenschap en niet iets wat de natuur ons voorschrijft. En zo is het ook met de indeling van de mensheid in M’s en V’s. Niemand is helemaal M en niemand is helemaal V. Onze geslachtshormonen worden niet alleen in onze geslachtsklieren gemaakt. Zo maken onze bijnieren zowel manlijke als vrouwelijke geslachtshormonen, zodat in het lichaam van elke man wat vrouwelijke hormonen zitten en bij elke vrouw manlijke.

Het Taoïstische Yin Yang symbool geeft dit treffend weer. In iedere man schuilt iets vrouwelijks en in iedere vrouw iets mannelijks. Het idee dat de vrouw uit de rib van een man is voortgekomen is daarom zo gek niet. Alleen had Eva dan wel iets terug moeten geven, al was het maar een gehoorbeentje.

De strikte indeling in M en V is daarom volstrekt achterhaald. Toch zijn er nog steeds allesweters die beweren dat die hele mik mak aan h, l, b, t, i, q + onnatuurlijk is, zelfs tegennatuurlijk. Ons alfabet is ontoereikend om het variété aan seksuele mogelijkheden die de natuur ons voorschotelt, in kaart te brengen. Homoseksuele ganzen, lesbische koeien, hermafrodiete slakken, zebravissen die van vrouwtje veranderen in mannetje, maagdelijke voortplanting van komodovaranen, slakken die elkaar pijnigen met pijltjes voordat ze overgaan tot de daad: het is een eindeloze reeks. Niets natuurlijks zou de mens vreemd moeten zijn, maar is het wel. Helaas.

Alles is mogelijk

Alles is mogelijk. Een Y-chromosoom, dat niet tot uiting komt, zodat iemand weliswaar genetisch een man is, maar qua uiterlijk vrouw. Of iemand waarvan in een deel van de cellen het Y-chromosoom wel tot uiting komt en in een ander deel niet. Of iemand met het Y-chromosoom, die geboren wordt als meisje en die later een jongetje wordt, omdat dan pas het Y-chromosoom actief wordt. Het is net zo natuurlijk als meisjes en jongetjes waarbij de geslachtschromosomen wel tot uiting komen. We weten er alleen niet mee om te gaan, omdat we graag onze wereld overzichtelijk houden: vorken bij vorken, lepels bij lepels, meisjes links, jongens rechts.

Een vriend van me vertelde me kortgeleden dat het op Amsterdamse middelbare scholen trendy is om met je gender te worstelen. Ben ik nu een meisje, een jongen of iets er tussenin? Een andere vriend wist, dat er ouders zijn die dit stimuleren, omdat ze graag willen dat hun kind bijzonder is. Iedereen wil gezien en gehoord worden. Met Nikes, smartphones, tattoos en scooters kom je een heel eind, maar om nu gelijk naar de genderkliniek te stappen… Ik zou nog even wachten.

Meer lezen?

https://en.wikipedia.org/wiki/Temperature-dependent_sex_determination
https://en.wikipedia.org/wiki/Sex-determination_system