In Iowa begint maandag het verkiezingscircus in de Verenigde Staten dat eind dit jaar – op 5 november – eindigt met de aanwijzing van een niet zo nieuwe president. Want het wordt zo goed als zeker of de huidige, de Democraat Joe Biden, of de vorige, de Republikein Donald Trump. Of zou het misschien toch een vrouw worden?

De dunbevolkte staat in het noorden van de VS heeft traditiegetrouw de primeur en houdt zogeheten caucuses waarbij via discussiebijeenkomsten in sportzalen, bibliotheken en kerken partijleden hun favoriete kandidaat aanwijzen. De Democraten doen het dit jaar iets anders (daar mogen de kiezers tot begin maart online hun stem uitbrengen), bij de Republikeinen weten we maandagavond de uitslag al.

Die zal dus niet verrassend zijn: Donald Trump ligt volgens de peilingen straatlengtes voor. De vraag is wie er nummer twee wordt: gouverneur Ron DeSantis van Florida of Nikki Haley, de vroegere ambassadeur van de VS bij de Verenigde Naties. DeSantis doet het een stuk slechter dan bij het begin van de campagne gedacht, Haley juist veel beter. Zij is met een opmerkelijke opmars bezig, al zit de laatste dagen de klad erin, het gevolg van een paar lelijke blunders.

Zo noemde Haley op een vraag op een verkiezingsbijeenkomst wat in haar ogen de belangrijkste oorzaak was van de Amerikaanse Burgeroorlog in het midden van de negentiende eeuw een paar factoren, maar opmerkelijk genoeg niet de slavernij. President Abraham Lincoln (een Republikein!) wilde die afschaffen waartegen de zuidelijke staten (waar de Democraten het voor het zeggen hadden)  fel gekant waren, want slaven waren van levensbelang op de tabaks- katoenplantages daar. De partijpolitieke verhoudingen in de VS waren ruim anderhalve eeuw geleden totaal anders dan anno 2024.

Haley gaf een dag later toe dat slavernij inderdaad de belangrijkste oorzaak was, maar dat deed ze ook niet handig. Ze schoffeerde bovendien de inwoners van Iowa door de naam van een befaamd basketbalspeelster uit de staat te verwarren met die van een landelijke tv-presentatrice. En ze beledigde hen ronduit door te zeggen dat een derde plaats voor haar in Iowa door de Republikeinse kiezers in New Hampshire (de volgende etappe in de voorverkiezingenkoers) wel ‘gecorrigeerd’ zal worden. Daar staat ze er inderdaad goed voor.

Pijnlijk was haar antwoord op een vraag van een kiezer of ze categorisch uitsluit dat ze vicepresident wordt onder Trump (zijn vorige runningmate Mike Pence ligt er bij Donald helemaal uit). Minutenlang draaide ze om de hete brij heen zodat de indruk ontstond dat ze dat wel degelijk wil. Terwijl ze zich in haar campagne – voorzichtig – afzet tegen Trump, al heeft ze ook laten weten dat ze, mocht ze president worden, hem gratie zal verlenen als hij in een van de lopende rechtszaken wordt veroordeeld. Die opmerking viel ook niet lekker bij de Republikeinen die van Trump af willen.

De sterkste troef van Haley is dat vrijwel alle opiniepeilingen aangeven dat zij een veel grotere kans heeft in november Joe Biden te verslaan dan Donald Trump. Die ligt ook wel voor, maar niet overtuigend. Haley wel. Nou zal ze het in de Republikeinse voorverkiezingen waarschijnlijk wel steeds afleggen tegen hem, maar Trump ziet in haar wel de belangrijkste rivaal. De blijkt ook uit de steeds scherpere aanvallen van hem. Zo twijfelt hij er openlijk aan of Haley, van Indiase afkomst, wel in Amerika geboren is. Pas dan ben je Amerikaans staatsburger en mag je kiezen en verkozen worden. Het is een klassieke methode van Trump om zijn concurrenten van kleur weg te zetten, hij deed het destijds ook bij Barack Obama en bij Kamala Harris, de huidige vicepresident.

Ron DeSantis moet maandag duidelijk de nummer twee worden, en Nikki Haley op ruime afstand houden, anders komt zijn campagne in zwaar weer. Als Haley de tweede plaats haalt, krijgt ze momentum, wat ze in New Hampshire verder kan uitbouwen. Volgende maand is er een voorverkiezing in South Carolina, haar thuisstaat waar ze gouverneur geweest is; daar zal ze ook goed scoren. En als Trump dan ook nog eens een veroordeling aan z’n broek krijgt (dan keren kiezers zich van hem af, blijkt uit onderzoeken), zou Haley wel eens ver kunnen komen. Verrassingen zijn nooit uit te sluiten: acht jaar geleden verloor Trump tegen alle verwachting in de voorverkiezing in Iowa van ene Ted Cruz.

Haley en DeSantis kruisten deze week de degens in een tv-debat, uitgezonden door de nieuwszender CNN die twee van z’n beste presentatoren had ingezet. Het werd allesbehalve hoogstaand en diepgravend: de twee kandidaten putten zich vooral uit in persoonlijke aanvallen op elkaar. Veel wijzer zullen de bijna drie miljoen kijkers niet geworden zijn. Op hetzelfde moment liet Donald Trump zich op het bevriende Fox News ondervragen door welwillende journalisten en kijkers. Naar die uitzending, waarin de frontrunner een buitengewoon ontspannen indruk maakte, keken twee keer zoveel mensen: bijna zes miljoen. Politieke analisten concludeerden dan ook dat de avond maar één winnaar kende: Donald Trump.