De Tweede Kamerverkiezingen waren een half jaar eerder dan die voor de Duitse Bondsdag. Maar terwijl hier de formatie voortsukkelt in slakkengang, hebben de Duitse partijen de voet op het gaspedaal. De kans is groot dat ze in Berlijn eerder klaar zijn dan het kwartet in Den Haag. Aan het begin van de formatie wilde men nog wel eens vragen wie de kersttoespraak houdt, demissionair kanselier Angela Merkel of haar opvolger?  Die vraag lijkt inmiddels beantwoord.

Nog geen maand na de 26ste september hebben de drie formerende partijen, de sociaaldemocratische SPD, de Groenen en de liberale FDP eind vorige week een voorakkoord getekend. Dat vormt de basis voor de inhoudelijke onderhandelingen over het definitieve regeerakkoord die deze week beginnen. Daarnaast zijn de partijen vol goede moed en roemt iedereen de ‘harmonieuze sfeer’. Aan grote woorden is evenmin gebrek. SPD leider en kandidaat-kanselier Scholz repte over ‘het grootste moderniseringsproject in 100 jaar’.

Dat is allemaal leuk en aardig maar je moet sfeer en harmonie niet overschatten. Als een partij onderhandelt over voor haar vitale programmapunten, komt het mes altijd op tafel. Niettemin, het contrast met het slecht gehumeurde gesjacher op het Binnenhof is opmerkelijk.

SPD, Groenen en FDP lijken elkaar ook iets te gunnen, al verliezen met name de liberalen hun ondergrens niet uit het oog. De vergroening en modernisering van land en economie mogen niet ten koste gaan van de belastingbetaler en een oplopend begrotingstekort. De FDP is de kleinste van de drie maar stelt wel het kader vast waarbinnen onderhandeld wordt. SPD en Groenen mogen hun wensen indienen, maar het moet wel betaalbaar blijven. Dat gaat bij de onderhandelingen hier en daar stevig pijn doen.

De SPD lijkt haar belangrijkste punten desondanks binnen te hebben. Ze willen 400.000 nieuwe woningen bouwen, waarvan 100.000 in de sociale sector. Het minimumloon gaat naar 12 euro. De  SPD eiste vooral dat de pensioenleeftijd niet omhoog gaat en de pensioenen niet worden gekort. Dat is een keuze voor stilstand op een gebied waar het land zich volgens deskundigen wegens de vergrijzing geen stilstand meer kan permitteren. Het roept ook twijfels op over de ambities van de sociaaldemocraten. De SPD heeft slechte ervaringen met snijden in sociale verworvenheden. De vorige SPD-kanselier Gerhard Schröder (1998- 2005) had het mes gezet in de uitkeringen. Daarna verloor de partij aan de lopende band verkiezingen en is Schröder in eigen kring net zo populair als een besmettelijke ziekte.

De Groenen zouden wel eens het meest moeten slikken bij de verdere  onderhandelingen. De nieuwe coalitie belooft meer zonnepanelen en windmolens te bouwen en fors te snoeien in hinderlijke regelgeving. Ook wil men de kolenmijnen eerder sluiten, 2030 in plaats van 2038. Maar die toezeggingen zijn voor de Groene achterban niet hard genoeg en het eerste gemor is al te horen.  Ze had al moeten accepteren dat de maximumsnelheid niet omlaag gaat. Dat is voor links (anti-vroem-vroem) en rechts (pro-) een punt van grote, ook symbolische, betekenis.

De FDP heeft voorlopig de meest reden tot tevredenheid. De belastingen gaan niet omhoog en het begrotingstekort mag niet oplopen. Maar economen hebben al becijferd dat de plannen niet realiseerbaar zijn zonder belastingverhogen of een hoger begrotingstekort. SPD en Groenen zouden dit dilemma willen omzeilen door buiten de begroting om een speciaal investeringsfond op te richten. Maar dat is voor de liberalen onbespreekbaar.

De financiering van het regeringsgprogramma zou daarom wel eens de grootste hobbel in de formatie kunnen worden. Om de hand op de knip te kunnen houden en Groen en sociaaldemocratisch ‘potverteren’ te verijdelen, eist FDP-leider Christian Lindner het ministerie van Financiën op. Daar heeft ook de sterke man van de Groenen, Robert Habeck zijn oog op laten vallen, om op zijn beurt liberale onwrikbaarheid te voorkomen. De portefeuilleverdeling gaat sowieso voor de nodige hoofdbrekens zorgen. Je kunt de ander nog zoveel gunnen maar niet het departement waar jij je zinnen op hebt gezet.

Dat behoort tot het gebruikelijke formatiegesteggel en de verwachting is dat men er wel uitkomt. Ook omdat er geen alternatief is. De grote verliezer van de verkiezingen, de CDU, is vooral met zichzelf bezig: likken van wonden en afrekenen met de schuldigen aan het debacle. De ‘natuurlijke regeringspartij’ gaat revalideren in de oppositiebanken.

Dus ja,  ga er maar vanuit dat Olaf Scholz zijn eerste kerstboodschap zal mogen verkondigen.