Mark Rutte is beland op het punt waar elke politieke leider bang voor is. Hij is de regie kwijtgeraakt. Vernederd door een vrouw die met haar net opgerichte partij, de BoerBurgerBeweging (BBB), de polderpolitiek op zijn kop heeft gezet.

Je hebt verkiezingsnederlagen en verkiezingsnederlagen. De ene is een tik maar er valt mee te leven. De tweede trekt het tapijt onder je weg. Je kan nog overeind krabbelen, maar vraagt je af: komt dit ooit nog goed?

Op de verkiezingsavond dacht de minister-president nog dat hij te maken had met nederlaag type 1. De nederlaag was stevig aangekomen, maar Rutte zag nog kansen. In de Eerste Kamer zou hij linksom (met PvdA en GroenLinks) dan wel rechtsom (met de BBB) meerderheden kunnen zoeken. Die kans is inmiddels verkeken. Met links lukt het niet meer nu D66 nog een zetel is kwijtgeraakt aan de BBB. Daarmee is het nederlaag type 2 geworden en zal Rutte zaken moeten doen met Caroline van der Plas.

Dat is meteen de eerste vuurproef voor de nieuwe vorstin van de polder. Kan ze onderhandelen en weet ze een eventueel stikstof-compromis  aan haar achterban te verkopen? Rutte ging dinsdag bij haar op bezoek, wat door sommige Binnenhof-watchers geduid werd als een ‘audiëntie’. Alsof hij zijn geloofsbrieven kwam overhandigen. Dat lijkt me overdreven, maar Rutte weet bij wie hij zijn moet.

Voor hij met Van der Plas aan de slag kan, moet hij eerst nog zijn aangeslagen coalitie weer op de been zien te krijgen.

Rutte is in het bezit van een roestvrij staal gemoed maar als hij slagveld overziet, moet hem de moed in de schoenen zinken. Het CDA is nog niet dood, maar zoals de muzikant Frank Zappa ooit zei over hedendaagse jazz: het begint wel raar te ruiken. In zijn eigen VVD zwelt het gemor aan tot een koorzang. De ChristenUnie zal vragen waarom de Heer haar zo heeft gestraft, terwijl ze toch het goede wil doen. En bij D66 is het opvallend rustig.

Voor dat laatste kunnen twee redenen zijn. De eerste is dat ze begrepen hebben dat ze nu het hoofd koel moeten houden. De tweede is omdat ze geen sjoege hebben. Ik weet niet hoe het bij u zit maar het tweede lijkt mij het meest aannemelijk.

Ik heb het op deze plek al vaker beweerd: de Democraten zijn amateurs. De wenkbrauw is net gehecht en de watten moeten nog steeds de bloedneus stelpen, maar D66 gaat nu in het stikstofdossier niet van standpunt veranderen. Dus voor alle duidelijkheid: je hebt net verkiezingen verloren met stikstof als inzet maar je blijft inzetten op het verliezende paard. Want je hebt gelijk. Als er een moment is om dat standpunt te herzien, beste jongens en meisjes, is dat nu. In alle rust, in overleg met de partners en de BBB kijken hoe je er uit kan komen. Je maakt van 2030 een streefdatum bijvoorbeeld, waarbij een of twee jaar uitstel mogelijk moet zijn. Maar nee, bij D66 zijn ze liever op het verkeerde moment standvastig.

Het begon natuurlijk al doordat de partijtop landbouwdeskundige Tjeerd de Groot veel te lang zijn gang heeft laten gaan. De Groot mocht van alle daken roepen dat de veestapel gehalveerd moet worden. Daar kwam heel agrarisch Nederland tegen in opstand. Dat kun je op de koop toe nemen, als het voorstel onder de huidige omstandigheden kans van slagen zou hebben gehad. Maar dat had het niet en dan maak je geheel onnodig vijanden. En dan is er nog iets: een oplossing zonder draagvlak is geen oplossing. Zou dat ooit tot de hoogopgeleide hoofdjes doordringen?

Het is de minachting voor het politieke bedrijf die van D66 zo’n merkwaardige partij maakt. ‘Wij doen niet aan politieke spelletjes’, zei oud- SER voorzitter Alexander Rinnooy Kan ooit. En het leek alsof hij daar trots op was. Ga dan niet in de politiek, ben je geneigd te zeggen. (Niet dat ze vies zijn van spelletjes; ze zijn er alleen niet goed in).

Hoe Rutte zijn gedemoraliseerde troepen weer enigszins in het gareel krijgt, Ik zou het niet weten. Normaal gesproken is een blik op de verkiezingsuitslag voldoende om te zeggen: we gaan nu niet raar doen. Een kabinetscrisis betekent nieuwe verkiezingen en zoals de nu weer in het gebruikelijke rood-wit-blauw herstelde vlag erbij hangt, wordt dat het een nieuwe afstraffing. Plus de niet te verwaarlozen mogelijkheid dat het land helemaal onbestuurbaar wordt. (Zie ook het stuk van Fons Kockelmans.)

Alleen, de toestand is niet normaal. Bij het CDA is de radeloosheid zo groot dat bestuurders elkaar aanpraten dat ze ‘iets moeten doen’. Maar wat? Wopke Hoektra weg sturen? Hoekstra heeft als partijleider gefaald, akkoord. Maar wie moet, kan of wil hem opvolgen? Voor zover mij bekend is er geen redder in zicht. Je hoort ook dat de standpunten ‘beter uitgedragen moeten worden’ en dat de partij zich meer moet profileren. Maar hoever moet, kun je daarmee gaan? De grenzen van de tolerantie bij D66 opzoeken en een kabinetscrisis riskeren? Er zijn dilemma’s die zo onoplosbaar zijn, dat het raadzaam is elkaar niet gek te maken en de crisis in de hoop op beter uit te zitten.

Dat is denk ik ook het beste wat Rutte kan doen. En hopen dat Van der Plas haar hand overspeelt en hij de regie weer kan overnemen.