Sinds jaar en dag is het falende asielbeleid de electorale troefkaart van de rechtse populisten. Onder de vlag van ‘eigen volk eerst’ zijn ze in vrijwel heel Europa bezig aan een onstuitbaar lijkende opmars. De afgelopen weken hebben twee gebeurtenissen deze ontwikkeling onderstreept. Geert Wilders won zoals u niet zal zijn ontgaan vorige maand de verkiezingen en staat volgens de laatste peilingen op 47 zetels. De Franse president Emmanuel Macron moest deze week een pijnlijke gang naar het Canossa van Marine Le Pen maken om zijn asielwet door het parlement te krijgen. Bijna een kwart van zijn fractie wilde dit niet meemaken en stemde tegen.

Volgend jaar staan er belangrijke verkiezingen op de agenda die deze trend dreigen te bevestigen. In het belangrijkste EU-land, Duitsland, gaan de kiezers in de herfst in drie oostelijke deelstaten naar de stembus. De regering in Berlijn heeft nu al het zweet in de handen, omdat de extreem-rechtse Alternative fuer Deutschland (AfD) daar dik, met rond de 30 procent, op winst staat. De AfD is in de peilingen inmiddels de tweede partij van het land, ruim na de conservatieve CDU/CSU maar ver voor de grootste regeringspartij, de sociaaldemocratische SPD van kanselier Olaf Scholz.

En in juni zullen de kiezers bij de verkiezingen voor het Europese parlement hun oordeel vellen over de politiek in eigen land. Dat Europarlement kan de meeste kiezers geen lor schelen, maar het biedt hen wel weer de kans om namens ‘Het Volk’ de middelvinger op te steken naar de ‘elites’.

Om een dreigende afstraffing te voorkomen sloten de EU-landen deze week een asiel- en migratieakkoord. Of ze met dat akkoord de instroom van vluchtelingen en andere ‘gelukszoekers’ kunnen beperken, is hoogst twijfelachtig. Waarom zou nu wel lukken, wat met soortgelijke plannen in alle voorgaande jaren niet is gelukt?

Minstens zo belangrijk is dat ze een ‘signaal’ afgeven. De kiezer moet weten dat ze zijn zorgen serieus nemen. Want populistisch rechts mag onder geen beding victorie kraaien. Dat zou de toekomst van de EU in gevaar brengen en, niet te vergeten, het eigen politieke hachje. Er staat in juni dus veel op het spel.

We mogen het niet hopen maar waarschijnlijk zijn we hier dan nog steeds bezig met de formatie. Met het asielbeleid als heet hangijzer.

Los van deze ontwikkelingen doet zich een opmerkelijk fenomeen voor. De populisten roepen om het hardst dat de ’tsunami’ van asiel- en andere ‘gelukszoekers’ moet worden ingedamd. ‘Eigen volk eerst’ etc. Maar ze weten donders goed dat dit in strijd is met hun eigen belang. Zolang het asielprobleem bestaat, zijn ze verzekerd van de steun van een groot deel van de bevolking. Een oplossing zou hen beroven van hun grote electorale verdienmodel. Nu is de kans niet groot dat de deze week in Brussel gepresenteerde plannen zullen werken, maar toch…

De populisten danken hun succes aan het feit dat ze migratie en asiel boven aan de politieke agenda hebben weten te krijgen. Daarbij konden ze rekenen op de onbedoelde steun van de gevestigde partijen, van zowel centrumrechts als links. Om het populistische gevaar in te tomen, konden de gevestigde partijen kiezen uit twee strategieën. De ene was ‘inkapselen’, medeverantwoordelijk maken door regeringsdeelname. De andere was ‘uitsluiten’, een ‘cordon sanitaire’ waardoor de populisten buiten de regering en dus verantwoordelijkheid bleven.

In Rutte I kozen VVD en CDA voor ‘inkapselen’ door gedoogsteun van Wilders te accepteren. Dat ging na anderhalf jaar mis, omdat Wilders weigerde te bezuinigen. Wijs geworden door deze ervaring besloot Mark Rutte zich niet nog eens aan deze steen te stoten. Regeren met Wilders, in welke constructie ook, werd taboe. Tot zijn opvolgster het in haar hoofd haalde dat zij haar teen niet zou kneuzen en het taboe ophief. Het resultaat is bekend.

De verantwoordelijkheid van links en dan bedoel ik wijlen de PvdA, want de andere partijtjes zijn meer van het getuigenissoort, is indirecter maar niet minder groot. De PvdA heeft nooit de verleiding gekend in zee te gaan met rechtse populisten. Alleen, de sociaaldemocraten hebben geen oplossing weten te vinden voor het het migratieprobleem. Men wilde de ‘medelanders’ met een migratieachtergrond, voorheen de allochtoon, zoveel mogelijk ‘in hun waarde laten’. Dat was hartstikke menslievend en verbindend maar in zijn romantische, multi-culti beleving verhinderde dit de integratie en vervreemdde het de natuurlijke aanhang, de ‘praktisch geschoolden’, voorheen de arbeider. Enfin, lees het essay ‘Het multiculturele drama’ van Paul Scheffer, een onverdachte PvdA-er, uit 2000 er nog maar eens op na.

De PvdA is inmiddels verdwenen in de GroenLinkse nevels, waar men graag de neus ophaalt voor pragmatische oplossingen die niet voldoen aan hun hooggestemde idealen. De praktisch geschoolde ex-PvdA-kiezer is voorgoed vertrokken en zal niet meer terugkeren. (Bij de nog bestaande zusterpartij van de PvdA, de SPD, vreest men dezelfde ontwikkeling. Bij deelstaatverkiezingen in Hesse, ooit een sociaaldemocratisch bolwerk, kreeg de SPD in oktober een pak slaag. Veel van hun praktisch geschoolde kiezers waren overgelopen naar de AfD. De roep om een streng asielbeleid wordt sindsdien steeds luider.)

Natuurlijk hebben de populisten meer nummers op het repertoire, met de afkeer van de elites en het wantrouwen jegens de overheid als greatest hits. In het asielbeleid komen deze sentimenten in gebalde vorm samen. En zolang het asielbeleid voor veel kiezers de doorslag blijft geven, hebben Wilders en co de politiek in hun wurggreep.