Tientallen jaren is de Franse politiek beheerst door twee machtsblokken die elkaar afwisselden. Op rechts heersten de Republikeinen en op links deelden de Socialisten de lakens uit. Ideologisch was er dus sprake van polarisatie. In de praktijk viel dat reuze mee. In een moderne democratie zijn het vooral de technocraten die besturen. Ideologie, visie, is franje. Hooguit van belang om bij verkiezingen de aanhang te mobiliseren.

In Frankrijk zijn deze traditionele machtsblokken weggevaagd. Bij de presidentsverkiezingen van april kreeg de Socialistische kandidate niet eens twee procent van de kiezers. De Republikeinen deden het nauwelijks beter met nog geen 5 procent. De verkiezingen onderstreepten nogmaals de teloorgang van de oude politiek. Dat is een ontwikkeling die je ook in andere westerse democratieën kunt zien.

De overwinning van president Emmanuel Macron bij de presidentsverkiezingen van vijf jaar geleden betekende een versnelling van dat proces. Macron is een technocraat zonder ideologische bagage. Hij wil Frankrijk moderniseren. Even leek hij de wind in de rug te hebben. Fris hoofd, jong (39) en vol dadendrang. De man om de Franse dooie boel eens goed op te schudden. En zoals alle hervormers voor hem strandde hij op een recalcitrante bevolking. Hervormen alla, maar wel met je tengels afblijven van de verworven rechten van Pierre en Marie. Macron zat nog geen anderhalf jaar in het Elysee of de gele hesjes bezetten de kruispunten en de rotondes.

Een hervormer heeft alleen kans van slagen als hij een goede communicator is. Hij moet mensen ervan kunnen overtuigen dat zijn recept het enig juiste is. Dat je soms bittere pillen moet slikken en dat dit, helaas, onvermijdelijk is. En dat na die kuur betere tijden aanbreken. Dat doorzetten wordt beloond. Zonder een dergelijk verhaal, verrijkt met de juiste dosis empathie, blijft het draagvlak voor hervormingen buiten bereik. En is elk project, hoe belangrijk ook, gedoemd te mislukken.

De Amerikaanse president Bill Clinton wist hoe het moest: I feel your pain. Macron heeft vast vele talenten maar empathie zit niet in het pakket. Hij geldt als afstandelijk en arrogant. Voor veel kiezers is hij als voormalig bankier van het huis Rothschild de ‘president van de rijken’. Tussen hem en Pierre en Marie gaapt geen kloof maar een afgrond.

Technocraten die falen, dwz hun oplossingen niet weten te verkopen en realiseren, maken de weg vrij voor populisten. Dat is misschien geen natuurwet maar op zijn minst een trend. De voorbeelden liggen voor het oprapen: bij ons in de polder, het VK, de VS en, natuurlijk ook in Frankrijk.

De populisten komen meestal van rechts, maar er is ook een linkse versie. In Frankrijk was Jean-Marie Le Pen de pionier. Hij ging met zijn antisemitisme en xenofobie voor de meeste Fransen nog te ver. Maar met zijn opvolgster, dochter Marine, kreeg het Pennisme een menselijker gezicht. Marine haalde twee keer, in 2017 en dit jaar, de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. De eerste keer tegen Macron werd een debacle.  De tweede keer haalde ze ruim 40 procent van de stemmen. Macron won, maar weet dat het niet in de eerste plaats zijn succes is. Veel kiezers hebben in het stemlokaal de neus dichtgeknepen en op hem gestemd omdat ze Le Pen buiten het Elysee wilde houden. Met een aangelengd mandaat mag hij gaan voortmodderen in zijn tweede ambtstermijn.

Dat wordt nog moeilijker omdat hij zich nu ook het linkse populisme van het lijf moet houden. Zondag vindt de tweede, beslissende ronde van de parlementsverkiezingen plaats. In de eerste ronde eindigde een verbond onder leiding van de linkse populist Jean-Luc Melenchon ex aequo met de club van Macron. Melenchon had gepresteerd wat onmogelijk was geacht. Het altijd verdeelde links, van de socialisten, via de groenen tot de communisten, vergat warempel (voor hoe lang?) zijn vetes en sloot de rijen. Melenchon ziet zichzelf als premier, maar dat is niet realistisch. Voor de meeste kiezers is hij te extreem. Hij is anti-NAVO en anti-EU, pro-Poetin en fan van linkse potentaten als wijlen de Venezolaanse president Hugo Chavez. Zijn sociaal-economisch programma komt uit de links-utopische supermarkt en is onbetaalbaar.

Melenchon, linkse lawaaimaker

Dat programma is voor Melenchons harde kern ongetwijfeld van belang. Maar net als bij Le Pen is zijn grootste verkooptroef bij de ontevreden kiezer de aversie tegen Macron. Samen kunnen ze zondag Macron afhouden van een absolute meerderheid.

De president zal dan om aan een meerderheid te komen een akkoord moeten zien te sluiten met de Republikeinen. Daar zal hij een stevige prijs, af te rekenen in ministersposten, voor moeten betalen. Zo’n coalitie is een noodoplossing maar er zit weinig anders op.

Veel illusies kan Macron zich sowieso niet maken. Met wie hij ook regeert, op eigen kracht of met de Republikeinen, hij zit in de tang bij Le Pen en Melenchon. De populisten van links en rechts bepalen de grenzen van wat mogelijk is en daarmee zijn manoeuvreerruimte. En als zij het nodig vinden zullen ze hun aanhangers de straat op sturen om hervormingen te saboteren.

Elk land is anders, maar Frankrijk is in Europa regelmatig een trendsetter. En de trend die zich nu aftekent, is dat het centrum steeds meer terrein verliest aan de populisten op de flanken en dat doelmatig besturen steeds moeilijker wordt.