Het is teveel eer om met het vertrek van SP-leider Lilian Marijnissen van het einde van een tijdperk te spreken. Maar met de heerschappij van de familie Marijnissen in de SP is het vermoedelijk afgelopen. Vader Jan maakte de partij groot en onder dochter Lilian werd het een splinter. Het is nog slechter dan het typische dynastie-verhaal waar de derde of vierde generatie het levenswerk van de stichter te gronde richt. (Voor de liefhebber: lees de Buddenbrooks, roman van Thomas Mann over ‘het verval van een familie’).

Op het hoogtepunt haalde de SP onder leiding van Jan in 2006 25 zetels. Het leek de grote doorbraak. Zes jaar later was de SP met zetbaas Emile Roemer  zelfs de grootste in de peilingen en lonkte het Torentje. Vervolgens zette de neergang in en vorige maand bereikte Lilian het dieptepunt: 5 zetels. Bij zeven verschillende verkiezingen mocht ze het de afgelopen jaren proberen en elke keer was de nederlaag rampzaliger. In elke andere partij was ze na twee, vooruit drie keer bakzeil afgezet, maar niet in de SP.  Daar is vader de Jan de baas en hij beschikte anders. Nu vond de partijtop het kennelijk welletjes. Al dan niet met instemming van senior, want je kan je voorstellen dat hij zijn dochter een nog pijnlijker afgang wilde besparen.

Lilian was zeker geen slecht Kamerlid, zeggen de oud-collega’s. Goed in het debat, ‘authentiek’, opkomend voor haar zaak. Ze zullen het vermoedelijk menen, alleen, de SP is er niets mee opgeschoten. Het linkse populisme heeft het af moeten leggen tegen de rechtse variant. De ontevreden kiezer had liever de peroxide pruik uit Limburg dan Barbie uit Brabant.

De SP is een partij van gemiste kansen. Toen de PvdA afscheid nam van de arbeider omdat ze op de partijburelen hadden bedacht dat hij niet meer bestond, hadden de echte socialisten in het gat kunnen en moeten springen. Waarom ze dat niet gedaan hebben, zullen politicologen moeten uitvogelen. Het lijkt mij een aardige masters-scriptie.

Als u het mij vraagt, denk ik dat ze meer op migratie hadden moeten inzetten. De SP heeft de pretentie een linkse actiepartij te zijn en dan moet je weten waarover de mensen zich zorgen maken. Het standpunt was niet helder, er werd om de hete brei heen gedraaid. Onder Marijnissen senior wilde de SP de Nederlandse arbeider nog beschermen tegen de buitenlandse concurrentie. Maar de instroom van asielzoekers hebben ze overgelaten aan rechts en met name de PVV. Het is niet gezegd dat de SP en Marijnissen fille zich daarmee het vege lijf hadden gered, maar het hield de gemoederen in hun doelgroep meer dan bezig. Dat kan je niet straffeloos verwaarlozen.

Is er nog toekomst voor de SP? Kan ’tomaatrood’ nog aantrekkelijk worden voor de linkse kiezers, de ‘praktisch geschoolden’, die zich in Verenigd Links dat een bubbelpartij voor ’theoretisch geschoolden’, zal blijven, nooit op hun gemak zullen voelen? En, hamvraag, slagen ze erin talent binnen te halen dat die groep, de door de PvdA in de kou gezette kiezers, aanspreekt?

Ik vrees dat als je eenmaal de boot hebt gemist, deze niet nog een keer aanmeert. Het is al zo vaak gezegd: sociaal-economisch verschillen de SP en PVV nauwelijks van elkaar. Dus dat je met zo’n programma alleen kiezers terug kan halen, is een illusie. Op sociaal-cultureel terrein zijn er eveneens raakvlakken maar dat is inmiddels het domein van de PVV. Dat heroveren zou misschien, heel misschien mogelijk zijn met een nieuwe aansprekende leider. En die is in geen velden of wegen te bekennen.

Tot het lot van een partij in vrije val behoort dat mogelijk talent zich drie maal achter het oor krabt wil het zich aanmelden. De SP heeft weinig nagelaten om wat vrijere onafhankelijke geesten af te stoten. Vader Jan regeerde met straffe hand. Hij zetten de koers uit, koos de kandidaten en zag er scherp op toe dat ze in de door hem voorgeschreven pas bleven lopen. Wie ook maar even tegensputterde, kon vertrekken.

Sharon Gesthuizen was een niet onverdienstelijk Kamerlid en had het in haar hoofd gehaald partijvoorzitter te worden. Zonder de zegen van vader Jan die zijn eiegen kandidaat naar voren schoof. Gesthuizen was kansloos. Ze heeft later een boekje open gedaan over haar leven in de SP. Kadaverdiscipline en volstrekte onderwerping aan de leider, dat is nog het aardigste dat je na lezing overhoudt. Het zal misschien nu wat minder totalitair zijn, ook Marijnissen senior wordt milder, maar echt uitnodigend kan de partijcultuur niet worden. De onwrikbare dominantie van de familie Marijnissen laat te diepe sporen na.

De SP zal vermoedelijk nog een paar jaar wegkwijnen en misschien, wie weet, nog een sporadische, kleine opleving meemaken. Meer dan een strovuurtje zal het niet zijn. De partij heeft zich niet weten te vernieuwen, de baas wilde of durfde de ramen niet open te zetten voor een frisse wind, en liet dus te veel bij het oude. En een partij is wat dat betreft niet anders dan een bedrijf. Als de consument de producten niet meer wil, kun je ze aanbieden in een nieuwe, meer eigentijdse verpakking, in dit geval een jonge vrouwelijke partijleider, maar dat zal de onderneming niet redden. De firma gaat op de fles en aan de Marijnissen-dynastie komt een einde.