Eindelijk, zal er in de polder veelvuldig zijn verzucht. De langstzittende minister-president in de geschiedenis trekt de deur van het Torentje achter zich dicht, na dik 13 jaar. Opgerut staat netjes, liet een geinponem al weten.

De magie van Mark Rutte was inderdaad uitgewerkt. Te lang aangebleven, te lang doorgemodderd, te lang niet willen inzien dat zijn tijd erop zat. De oppositie zal opgelucht adem halen. Rutte mocht dan zijn aureool allang hebben verloren, je kon nooit weten. Hij werd vaak vergeleken met Houdini. Het was een cliché geworden, maar zoals elk cliché drukt het een waarheid uit. Rutte kon zich als geen ander uit netelige situaties redden. Expert geitenpaadjes was een andere karakterisering. Hij had dus zomaar weer de verkiezingen kunnen winnen.

Zal Rutte gemist worden? Misschien even, zoals een oud meubelstuk waar je aan gewend was. Maar die stoel, bank, fauteuil zat niet niet meer lekker. Uiteindelijk toch afgedankt bij het oud vuil.

De politiek is een onbarmhartig bedrijf. Je bent de held zolang je verkiezingen wint en de macht weet te veroveren en weet te behouden. Zodra dat niet meer lukt, valt onverbiddelijk het doek. ‘Elke politieke carrière eindigt in tranen’, aldus de Conservatieve Britse politicus Enoch Powell (1912-’98). En nu heeft Mark Rutte ingezien dat ook zijn houdbaarheid is verstreken. Met pijn in het hart, want hij had nog ‘genoeg energie en ideeën’.

Of er druk vanuit de VVD is uitgeoefend, weet ik niet. Maar de onvrede smeulde. Er kwam op de migrainedossiers, asiel, stikstof, te weinig uit zijn handen. Dat lag natuurlijk niet alleen aan hem. Hij moest leiding zien te geven aan een onmogelijke coalitie waar niemand, hij als enige misschien uitgezonderd, meer dan een paar cent vertrouwen in had. En zelfs hij kon van dat misbaksel geen succes maken. Rutte IV was een Rutte teveel.

Wanneer je 13 jaar in de polder overeind weet te blijven, ben je een meer dan bekwaam politicus. Van het kaliber dat hooguit een keer per generatie voorkomt. Alleen Ruud Lubbers, premier van 1982- ’94, was in de afgelopen 50 jaar van gelijk statuur. Met zijn vertrek kwam er een einde aan een tijdperk en zette het verval van zijn partij, het CDA, in. Met het opstappen van Rutte eindigt eveneens een tijdperk en of zijn VVD aan die dodendans ontsnapt, zullen we moeten afwachten. Zijn opvolger zal de mouwen moeten opstropen.

Net als Lubbers was Rutte geen politicus van de grootse visies en de meeslepende ideeën. Vroeger hadden staatslieden vaak een groots idee, een grond leggende visie die hun tijdvak kenmerken. Margaret Thatcher bijvoorbeeld had een missie. Het verstarde, vastgelopen, vermolmde Verenigd Koninkrijk weer een toekomst geven. Of ze daarin is geslaagd, daarover maken de Britten nog steeds ruzie. In Frankrijk is Emmanuel Macron met een soortgelijke visie en nog meer poeha aangetreden. En we hebben de afgelopen weken weer kunnen zien dat het niet goed genoeg is.

Tegenwoordig zijn de betere politici in de eerste plaats pragmatici. Ze ‘rijden op zicht’, zoals oud-Bondskanselier Angela Merkel dat eens noemde. Ze zijn zich er nog meer dan vroeger van bewust dat ze op de winkel passen, dat groots en meeslepend niet langer werkt, dat er stap voor stap aan oplossingen moet worden gesleuteld en dat oplossingen zonder draagvlak geen oplossingen zijn. Rutte was van die school. Dat werd hem om de haverklap verweten maar maakte hem tijdens de pandemie tot een uitstekende crisismanager.

Natuurlijk ging er in die 13 jaar van alles mis en natuurlijk waren schandalen, met de Groninger aardgas- en toeslagenschandalen als dieptepunten. En natuurlijk loog hij, misschien, waarschijnlijk meer dan de collega’s, maar er stond ook meer op het spel. Politiek is geen moraliteitsspel, geen zondagsschool en geen naaikransje. Vuile handen maken, een flexibele omgang met de waarheid, horen er onvermijdelijk bij. Dat wordt in het land van het opgeheven vingertje te vaak vergeten.

Hoe Ruttes staat van dienst gewaardeerd wordt, zal pas na verloop van tijd, als de controverses zijn vergeeld, duidelijk worden. Als er al met al meer goed dan slecht is gegaan en het land er per saldo beter blijkt voor te staan mogen we niet mopperen. In percentages uitgedrukt is 55 procent positief en 45 procent negatief een meer dan behoorlijke score. (Dit is natuurlijk een slag in de lucht, maar u krijgt hopelijk een idee).

Terwijl zijn gezag en reputatie in eigen land afbladderden, werd Rutte in het buitenland steeds meer gewaardeerd. Of het nu om de oorlog in de Oekraïne ging of bij de diverse Europese crises, zijn rol was groter dan waar Den Haag normaal gesproken aanspraak op kon maken. Bij de collega’s had zijn stem gewicht. In de buitenlandse pers stond hij er goed op. De ‘meest onderbelichte staatsman’, aldus een commentator van de gezaghebbende zakenkrant Financial Times.

Wat laat hij achter?

‘Politiek Den Haag’ hapt naar adem. Alsof zomerstorm Poly nog even over het Binnenhof is geraasd. Er is eigenlijk geen partij die klaar is voor de verkiezingen.  Naast de VVD,  CDA en vermoedelijk ook D66 zitten drie van de vier voormalige coalitiepartners voorlopig zonder lijsttrekker. RoodGroen kondigde vol geestdrift aan dat ze met een kandidatenlijst en een programma aantreden maar is ook nog op zoek naar een aansprekende lijsttrekker (zie ook ‘Groen met een rood randje’). En bij populistisch rechts, van PVV tot BoerBurgerBeweging (BBB), zullen ze hun kans ruiken.

En wat de kiezer van de chaos vindt, weten we in november als hij zijn oordeel in de stembus deponeert.

Ps. Goed ingelichte bronnen melden dat minister van justitie Dilan Yesilgoz Rutte opvolgt als partijleider.