Duitsland heeft zich zoals we weten ernstig verkeken op Rusland. Moskou heeft niet voldaan aan de verwachting dat, als je de handelsbanden aanhaalt, het regime bijna automatisch liberaler zou worden. Dat bleek een illusie. ‘Wandel durch Handel’ (verandering door handel) leidde tot afhankelijkheid van Gazprom en co en in Moskou zitten geen democraten maar Vladimir Poetin en zijn trawanten.

De Duitsers reageren daar erg op zijn Duits op. Met veel discussies, handenwringen, gewetensonderzoek, mea culpa’s, schuldtoewijzingen in de politiek en de talkshows. Na veel geworstel rolde daar een conclusie uit. In dit geval dat de energie-afhankelijkheid van Moskou veel te groot was. Ze waren te ‘naief’ geweest. Zo’n fout mag nooit meer gemaakt worden. Algehele instemming, op een paar hardnekkige linkse intellectuelen en sociaaldemocraten na.

En nu lijken ze in Berlijn op herhaling te gaan. Met Beijing dit keer.

Wat is er aan de hand?

Het Chinese havenbedrijf Cosco heeft een belang in de Hamburgse haven gekocht. Op het eerste gezicht is dat een normale transactie. Er zullen wel meer buitenlandse ondernemingen met een belang in de haven zijn. Maar Cosco is een staatsbedrijf. En dan gaan tegenwoordig de alarmbellen rinkelen. En barsten de discussies los. De haven is ‘vitale, strategische infrastructuur’ en die moet je uit handen houden van een regime als Beijing, zeggen de tegenstanders. De voorstanders menen dat het zo’n vaart niet zal lopen. Het aandeel van Cosco is slechts 24,9 procent en daarmee geen risisco.

De transactie veroorzaakte binnen de regering grote opwinding. Twee van de drie coalitiepartners, de Groenen en de liberale FDP, waren tegen. De sociaaldemocraten (SPD) van Bondskanselier Olaf Scholz in meerderheid voor. (De SPD is meestal verdeeld in elke beetje belangrijke kwestie). Zes ministeries lagen en publique dwars, een zelden vertoonde demonstratie van verdeeldheid binnen een regering.

Iedereen bemoeide zich ermee. Niet alleen de oppositie maar ook het bedrijfsleven en de deskundigen op het gebied van de geopolitiek. Het hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst meldde zich. Het Chinese gevaar was veel groter dan het Russische, zei hij. ‘Rusland is een storm, maar China is klimaatverandering’. (Verwijzingen naar klimaatverandering doen het in Duitsland altijd goed). Na veel vijven en zessen hakte Scholz de knoop door. Cosco kreeg niet de aanvankelijk gewenste 35 maar die 24,9 procent. Dat was een concessie waarmee de FDP en met name de Groenen met heel veel luid verkondigde tegenzin akkoord gingen. Maar de kou is niet uit de lucht en het Chinese probleem niet weg.

De kanselier gaat vrijdag naar Beijing en hoopt vermoedelijk president Xi Jinping gunstig te stemmen met de Cosco-deal. Het bezoek is vooral een handelsmissie en daar zit ‘m de kneep. China is voor veel Duitse multinationals maar ook middelgrote bedrijven, van de auto-industrie, chemie tot machinebouw, de belangrijkste buitenlandse afzetmarkt.

Over het tijdstip van het bezoek is eveneens veel te doen. Scholz zou daarmee ‘business as usual’ signaliseren alsof er de afgelopen jaren niets veranderd is in de wereld. Xi is sinds het partijcongres van vorige maand de absolute alleenheerser, China een totalitaire staat die steeds schaamtelozer de mensenrechten schendt, de democratie in Hongkong de nek heeft omgedraaid en met Taiwan hetzelfde dreigt te doen.

Daar komt nog iets bij. Veel bondgenoten zien in het bezoek van Scholz een Duitse ‘Alleingang’ waardoor de rijen van het Westen niet langer gesloten zijn. De Franse president Emmanuel Macron had Scholz voorgesteld samen te gaan maar daar had Scholz geen zin in. Hij wilde de spotlights alleen voor zichzelf, aldus boze tongen in Parijs.

Scholz doet alsof hij de ophef niet begrijpt. Hij gaat naar China om de Duitse belangen, en vooral die van het bedrijfsleven, te behartigen. Net als Angela Merkel voor hem die om de haverklap naar Beijing ging. De situatie is ondanks alle recente verwikkelingen op het wereldpolitieke toneel wat dat betreft niet wezenlijk veranderd.

Maar het China waar Merkel mee zaken deed is zoals gezegd een ander China waar Scholz nu op bezoek gaat. China wil zich steeds meer ‘loskoppelen’ van de internationale, lees westerse, economie en steeds meer zichzelf kunnen bedruipen. Dat laatste, autarkie, is een typisch trekje van een totalitaire dictatuur. Op den duur zou dat moeilijker toegang tot de markt en grotere onzekerheid over de toeleveringsketens, de onmisbare schakels in de wereldeconomie, betekenen, aldus de experts. Diversifiëren van toeleveringsbedrijven, spreiden van risico’s, investeren in andere, veiliger landen en nieuwe markten aanboren zou, kortom, voor de hand liggen.

Sommige bedrijven schijnen dat ook te doen en onderzoeken de mogelijkheden in bijvoorbeeld Vietnam. Maar verreweg de meeste Duitse bedrijven zien nog steeds voornamelijk kansen en nauwelijks risico’s. De chemiegigant BASF gaat 10 miljard investeren in een nieuwe fabriek en voor Volkswagen, Mercedes en BMW is de Chinese markt veel te belangrijk om aan afbouwen te kunnen denken. En dat moeten we niet vergeten, aan de handel met China hangen vermoedelijk tienduizenden, misschien wel een paar honderduizend Duitse banen. Dat Scholz daar rekening mee houdt, mag je hem niet kwalijk nemen. Maar (te) afhankelijk zijn en blijven van een land is kortzichtig en gevaarlijk. Dat was toch de pijnlijke les die Berlijn van de afhankelijkheid van Rusland had geleerd?

Het is een dilemma van de buitencategorie en een makkelijke oplossing bestaat dus niet. De regering kan het investeringsbeleid van grote ondernemingen maar in zeer beperkte mate beïnvloeden, laat staan aansturen. Er komt een nota over het toekomstige China-beleid, waarin ongetwijfeld alle aspecten, van de handel, geopolitiek en mensenrechten aan de orde komen. Maar zoals iedereen weet, schaffen nota’s misschien duidelijkheid over prioriteiten en wenselijkheden, zoals mensenrechten boven economische belangen, maar als handleiding voor de praktische politiek heb je er meestal weinig aan. Het Chinese probleem zal de Duitsers nog lang kopzorg geven.