Wat moet een actievoerder doen om aandacht te krijgen voor zijn ‘goede zaak’? Hij kan een club oprichten met gelijkgestemden, demonstreren, ageren op de sociale media, in de hoop dat het publiek zijn boodschap oppikt en hij aan tafel mag in de talkshows. Als het gewenste resultaat uitblijft, kan hij overgaan tot stunts en wat vroeger ‘harde actie’ heette. Zoals het blokkeren van het verkeer, besmeuren van schilderijen, zich vastlijmen op het asfalt en, tenslotte, geweld. De grote voorbeelden zijn dan niet langer Martin Luther King en Gandhi maar vaak obscure figuren uit de eigen gelederen. Aan het eind van het verhaal verspeelt hij alle goodwill en keert ook het welwillende publiek zich af van de goede zaak.

Dat is in het kort de ontwikkeling van menig actiegroep: van goede bedoelingen, oprechte betrokkenheid tot radicalisering. Je zag het bij de kraakbeweging in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw, de tweede feministische golf,  de woke-types en nu bij de radicale vleugels van de klimaatbeweging. Het patroon is steeds hetzelfde, ongeacht de inhoud van de boodschap die links en rechts kan zijn. Ook trekt het steeds hetzelfde type mensen aan. Fanatici die ‘hardere actie’ eisen, gematigder medestanders verketteren en wegjagen en niet geïnteresseerd zijn in oplossingen. Het compromis is taboe, vloeken in hun kerk.

In de laatste fase wordt de beweging vaak een sekte. Er staat een leider op, meestal maar niet altijd de oprichter, die voorschrijft wat wel en niet mag. Die leider heeft charisma en zijn wil is wet. De beweging sluit zich af voor kritiek, radicaliseert zo mogelijk nog meer, wordt (nog) intoleranter, de leden worden gehersenspoeld en geven hun eigen ‘identiteit’, – of wat daar nog van over is -, op. Ze vereenzelvigen zich volledig met de beweging en de leider. Tot het misgaat, de leider zijn greep op de beweging verliest en een vaak nog extremere groep zich afsplitst.

De geschiedenis van een zo’n beweging is een sprekend voorbeeld. Extinction Rebellion (XR in de wandeling) is een van de extreme takken aan de actieboom. Voor hen zijn mensen als Marjan Minnesma van Urgenda die via de rechter hun gelijk willen afdwingen, verachtelijke collaborateurs met het ‘systeem’. Minnesma en co zijn gericht op oplossingen en daar zijn fanatici, de ware gelovigen, niet in geïnteresseerd. Want oplossingen bedreigen hun bestaansgrond en verdienmodel.

XR was de beweging van Roger Hallam. Hallam (56) was een bioboer uit Wales die failliet ging. Dat lag niet aan zijn bedrijfsvoering maar aan de klimaatverandering. (Collega-boeren hadden daar kennelijk geen last van, maar dit terzijde). Hallam ging tot actie over en verzamelde verrassend snel een groeiende groep medestanders om zich heen. Uit de verhalen van afvallige XR-leden komt hij over als een ’typische’ sekteleider. Hij heeft charisma plus de boodschap: de apocalyps staat voor de deur en er is maar een man die ons kan redden. En om die verlossing te bereiken moet iedereen doen wat hij verordonneert.

Een week geleden verscheen er op de blog The Free Press een interessant verslag uit wat je de hol van de leeuw mag noemen. Een van de leidende figuren uit XR deed een boekje open over leven en werken van Hallam.

Zion Lights (38) heeft bijna alle hier boven geschetste stadia doorlopen. Ze maakte zich al jong grote zorgen over het klimaat, werd activiste, nam deel aan ook de ruigere acties, maakte daarmee naam en carrière en belandde tenslotte bij de club van Hallam. Ze werd een van de woordvoerders en het gezicht van XR.

(Een sekte heeft naast de grote boodschap vrijwel altijd een sterke seksuele onderstroom. Dat de wereld ten onder gaat is niet genoeg. Het gaat gepaard met oorlog en ‘verkrachting van jonge vrouwen’ op grote schaal, profeteerde Hallam. ‘Ze zullen je moeder, je zuster, je vriendin verkrachten op de  keukentafel en je ogen uitbranden met hun aanstekers’. Of Hallam zijn fantasieën in de praktijk bracht, vermeldt Zion niet. Maar dat staat meestal wel op het repertoire van de gemiddelde sekteleider.)

Zion was tussen het actievoeren door moeder geworden en hoorde dat haar dochters ingezet moesten worden voor het goede doel. Liefst huilend voor camera’s bij demonstraties. Dat vond ze al ver gaan, maar voor de meeste XR-ers met kinderen bleek dat geen probleem. Het ging tenslotte om hun toekomst. Dat was nog redelijk onschuldig. Maar gaandeweg noteerde Zion andere, meer sinistere trekjes bij Hallam. Voor hem was de holocaust niet meer dan ‘bullshit’.

Het duurde een paar jaar en een handvol excessen maar tenslotte stelde Zion vast dat Hallam alleen maar geïnteresseerd was in zijn eigen maniakale opvattingen, egotrips en niet in ‘oplossingen’. Ze stapte op en richtte een eigen club op waar ze onder andere pleit voor kernenergie. Hallam is inmiddels eveneens weg bij XR , kennelijk niet radicaal genoeg, en maakt nu furore als inspirator van Just Stop Oil, de lui die zich overal aan vastkleven en schilderijen besmeuren.

Greta Thunberg komt in het relaas van Zion ook voorbij en helaas, jongens en meisjes van Fridays For Future, erg flatteus is het beeld niet. De Zweedse ondergangsprofete zou ook sterk beïnvloed zijn door XR en nu met haar 5,8 miljoen volgers op twitter aan het hoofd van een eigen sekte staan. Het kan zijn dat hier bij Zion sprake is van enige jaloezie, maar inderdaad, Thunberg houdt zich niet bezig met oplossingen.

Even voor de goede orde en waarschijnlijk ten overvloede: dit betekent niet dat de klimaatontkenners zelfs maar een punt hebben. Bij bewegingen als XR gaat het in wezen om een religieus fenomeen. Het gaat het om de zuiverheid van de leer, het eeuwige gelijk van de leider en verlossing die in het hier en nu nooit zal plaatsvinden. Voor oplossingen, via de politiek en technologie, ben je bij hen aan het verkeerde loket. En dat doet afbreuk aan alles waarvoor ze zeggen te staan.