Les een van een land in oorlog: je belangrijkste bondgenoot en beschermer niet het bloed onder de nagels vandaan halen. Zonder diens steun dreig je de kansen te verspelen op een voor jou gunstige afloop. Misschien zal je de oorlog niet verliezen, maar de prijs zal hoger zijn. Bovendien, het fundament van elk bondgenootschap, wederzijds vertrouwen, zal scheuren vertonen.

Die les zal de Israëlische minister-president Benjamin Netanyahu ongetwijfeld kennen. En toch zet hij de relatie met de VS onder druk. Als het Israëlische leger overgaat tot een grootschalige invasie van Rafah, zal president Joe Biden de leverantie van bepaalde wapens stopzetten. Of dat Netanyahu van de aanval zal weerhouden, is de grote vraag van dit moment. De premier vecht voor zijn politieke overleven en lijkt bereid door roeien en ruiten te gaan.

Begin deze week leek een akkoord over een tijdelijke wapenstilstand met Hamas binnen handbereik. In Gaza gingen mensen maandagavond juichend de straat op om te vieren dat een einde zou komen aan zeven maanden oorlog en ellende. Helaas hadden ze te vroeg gejuicht. Netanyahu en co hadden in het ontwerpakkoord zaken ontdekt die hen niet bevielen. Diplomaten die de tekst hadden ingezien, verklaarden dat het geen onoverkomelijke problemen betrof. Met een paar kleine ingrepen zou het akkoord voor zowel Hamas als Israel aanvaardbaar worden. Het staak-het-vuren is weer, voorlopig, van de baan. De 133 gijzelaars die Hamas gevangen houdt, zullen nog langer op hun vrijlating moeten wachten. Hoeveel van hen nog in leven zijn, weet alleen Hamas.

Voor de bemiddelaars, VS, Egypte en Qatar, is dit een tegenslag, maar diplomatie is volgens het cliché negen van de tien keer ‘nee’ horen en onvermoeibaar doorploeteren tot je tenslotte ‘ja’ hoort. Een (deel)akkoord behoort volgens waarnemers nog steeds tot de mogelijkheden. Maar intussen raakt het geduld van de VS met de obstructie door Netanyahu op.

In het Midden-Oosten hangt volgens een ander cliché alles met alles samen. Het is ongelooflijk gecompliceerd, een onontwarbare kluwen, maar een rode draad valt desondanks toch te ontdekken. De Arabische staten, de VS en Israel hebben bij alle onderlinge verschillen een gemeenschappelijke vijand: Iran. De ayatollahs in Teheran willen de regionale grootmacht worden en destabiliseren daartoe waar mogelijk hun buurlanden. Met behulp van Hezbollah in Libanon, de Houth’s in Jemen, milities in Syrië en Irak en Hamas in Gaza. Dat is de ‘as van verzet’ waarmee ze de regio onder hoogspanning houden. Binnenkort zal Teheran zeer waarschijnlijk kernwapens in zijn arsenaal hebben, waardoor de temperatuur nog verder zal oplopen.

Om het Iraanse gevaar het hoofd te bieden probeert Washington al jaren in de regio een samenwerkingsverband, een anti-Iran-verbond, tot stand te brengen. Een formeel bondgenootschap is momenteel te hooggegrepen, maar de Iraanse dreiging is reëel genoeg om de verschillen opzij te zetten. In deze strategie hebben de Amerikanen een centrale rol gereserveerd voor Saudi-Arabië en Israel. Jeruzalem onderhoudt al diplomatieke betrekkingen met Egypte, Jordanië, en een aantal andere Arabische staten, maar nauwere banden met Ryadh zou het grote slotakkoord zijn.

En toen kwam 7 oktober. De pogrom waarbij Hamas 1200 mensen afslachtte en 200 gijzelaars nam zou mede gepleegd zijn om de toenadering tussen Israel en Saudi-Arabië te saboteren. Of dat enige kern van waarheid bevat, moeten historici tzt uitzoeken, maar het past wel in de kraam van de ayatollahs. Iedereen wist dat Israel genadeloos zou terugslaan, met duizenden Palestijnse slachtoffers. Onder die omstandigheden kan geen enkel Arabisch land zich iets veroorloven wat in de verste verte op normalisering van de banden met Israel lijkt.

Als de oorlog ooit is afgelopen, zal Gaza herbouwd en bestuurd moeten worden. ‘Hoe’ is een ander nog niet gevonden stuk in de puzzel. Na de verwoestingen en het bloedbad die zijn leger heeft aangericht, komt Jeruzalem niet in aanmerking. De Palestijnse Autoriteit die delen van de westelijke Jordaanoever bestuurt, is corrupt en incompetent. Een VN-vredesmacht is hoogst onwaarschijnlijk. Blijft over een Arabische consortium met de VS al dan niet op de achtergrond. Alleen, de Arabische staten staan niet te trappelen om zich in dit mijnenveld te begeven. Dus: hoe krijg je ze zover?

Als lonkend perspectief verschijnt hier de twee-staten-oplossing: naast Israel komt er ook een Palestijnse staat. Dat is de inzet van Washington en de meeste Arabische hoofdsteden. Maar hoe die oplossing tot stand moet komen, hoe je alle praktische problemen oplost weet niemand. Om het belangrijkste bij de kop te pakken: op de bezette Jordaanoever leven 700.000 Israëlische kolonisten. Daarvan zal een grote groep weigeren op te breken. En niet onbelangrijk: de meeste Israeli’s voelen niets  voor een onafhankelijke Palestijnse buurman. Netanyahu heeft daar zijn hele carrière op gebouwd en nu hangt ook zijn politieke overleven ervan af.

Elke stap in de richting van de twee-staten-oplossing zal worden gemarkeerd door Israëlische onwil. Biden kan druk uitoefenen zoveel hij wil, Netanyahu zal geen krimp geven. Zeker niet met het vooruitzicht dat Biden in november mogelijk afgelost wordt door zijn vriend Donald Trump. En als met diens comeback het perspectief van de twee-staten-oplossing weer uit zicht verdwijnt, zullen de Arabische staten zich wel drie keer bedenken voor ze hun vingers branden aan Gaza.

Het gesteggel over een akkoord met Hamas geeft aan hoe onvoorstelbaar moeilijk het is zelfs dit in verhouding kleine stapje te zetten. Het is nog niet eens het begin van het begin van de hindernisloop naar vrede. En intussen houden de spelbrekers in Teheran alles scherp in de gaten.