Joe Biden sprak zaterdag in Warschau uit wat vrijwel iedereen in het Westen denkt. ‘De slager’ in het Kremlin ‘mag niet aan de macht blijven’. Wie de beelden ziet van wat zes weken geleden Marioepol was, kan hem moeilijk ongelijk geven. Vladimir Poetin heeft zich met de oorlog in de Oekraïne buiten de beschaving geplaatst. Met hem kan een fatsoenlijk mens geen zaken doen.

Biden is als president van de VS de leider van het machtigste land ter wereld. En hij is ongeveer de laatste die in het openbaar tijdens een crisis uit de losse pols kan zeggen wat hij denkt en voelt. Dat vergeet hij met enige regelmaat waardoor hij grossiert in ‘gaffes’, verbale uitglijders. Zijn minister van buitenlandse zaken, Antony Blinken, moest dit keer de plooien gladstrijken. De uitspraak van de president betekende niet dat Washington uit was op ‘regime change’, het verjagen van Poetin uit de macht.

Zoals te verwachten was, brak er meteen een discussie uit over de consequenties van Biden’s woorden. Speelt hij Poetin daarmee in de kaart? Zou het voor de oppositie in de eigen gelederen, als die er al zou zijn, nu niet helemaal onmogelijk worden om de dictator buiten spel te zetten? Zouden niet eerder de rijen zich om de leider sluiten, waardoor een oplossing voor de Oekraïne verder uit zicht raakt? Of was het onbedoeld een signaal dat de wereld moet voorbereiden op het onvermijdelijke? Dat met Poetin vrede nooit mogelijk zal zijn? En dus dat hij hoe dan ook van het toneel moet verdwijnen.

De Franse president Emmanuel Macron vreest het eerste. Met ‘persoonlijke aanvallen’ schoot niemand iets op. Het doel van alle westelijke inspanningen was langs diplomatieke weg een oplossing, een wapenstilstand en uiteindelijk vrede, te vinden. Dan is het niet handig de toch al slechte relatie met het Kremlin verder te ondermijnen. Daar valt inderdaad weinig op af te dingen.

Biden is ook de leider van het Westen. Zijn belangrijkste taak in het conflict met Moskou is de eenheid van het Westen te bewaren. Dat hij heeft hij tot nu toe beter gedaan dan werd verwacht. ‘Sleepy (slome) Joe’, zoals Donald Trump hem noemt, mag dan een verre van inspirerende leider zijn, – geen Volodymyr Zelensky -, op blunders was hij niet te betrappen. Het Westen is sinds de Val van de Muur in jaren niet zo eensgezind geweest. Zelfs Duitsland dat op zijn best schoorvoetend meedoet als er opgetreden moet worden, toont opeens een voor zijn doen ongekende daadkracht.

Die nu zo bejubelde eenheid bewaren zal moeilijker worden naarmate de oorlog langer duurt. Er komt een enorme stroom vluchtelingen richting het Westen. Die miljoenen mensen opvangen zal het uiterste vergen van de ontvangende landen. Dat betreft niet alleen de huisvesting, onderwijs voor de kinderen en werk voor de volwassenen. Men zal ook het binnenlandse draagvlak in de gaten moeten houden. Nu weet je nog niet waar je van louter menslievendheid moet kijken, maar de ervaring leert dat er aan de solidariteit grenzen zijn.

Die grenzen zullen zichtbaar worden zodra de kosten voor de eigen bevolking voelbaar worden. Als de prijzen in de supermarkt en aan de pomp en de gasrekening zo zullen stijgen dat elk steunpakket te kort zal schieten en te nauwer nood de ergste gevolgen voor de zwaksten zal kunnen ‘dempen’. De Amerikanen zullen dit minder direct aan den lijve voelen dan de Europese bondgenoten, maar ook in de VS dreigt de inflatie naar de hoogste stand sinds jaren te schieten. Inflatie is niet alleen een economisch en politiek probleem maar ook een sociaal-psychologisch. Het vreet aan de veerkracht en weerbaarheid van vooral de meest kwetsbare groepen.

Daarom is het verstandig van de westelijke regeringen om geen gehoor te geven aan de met elke bomaanval op een ziekenhuis of school luider klinkende pleidooien voor een olie- en gasembargo. De argumenten zijn op zich overtuigend. Door elke dag een paar honderd miljoen euro over te schrijven naar Poetin spekken met name de West-Europese bondgenoten zijn oorlogskas. Het heeft ook iets onzindelijks. In de Oekraïne sterven mensen en hier maakt men zich druk om het iets lager zetten van de verwarming.

Nog afgezien van de technische problemen is het politiek onverantwoord Gazprom nu als leverancier de deur te wijzen. De Duitse Bondskanselier Olaf Scholz rekende voor dat de economie van niet alleen zijn land de klap moeilijk zou kunnen opvangen. Het zou tot een recessie leiden, energie-intensieve sectoren als de staal- en autoindustrie zouden in elk geval voor een belangrijk deel stil komen te liggen. Misschien overdreef hij, maar er zouden honderdduizenden arbeidsplaatsen op de tocht komen te staan. De afsluitende retorische vraag was tevens de punch line: wat zouden de Oekraïners daaraan hebben?

Intussen zwijgen de meeste regeringsleiders over een onderwerp dat ze toch zal bezighouden. Donald Trump, Marine Le Pen, Matteo Salvini, Geert Wilders en de kameraden van de Duitse AfD houden zich nu nog koest. Maar hoe lang? Corona is (voorlopig?) op de terugweg, alleen, het grote onbehagen is er nog steeds. Het populistische monster kruipt bij de geringste aanleiding zo weer uit zijn hol. Zoals we hebben gezien bij de vluchtelingencrisis van 2015/16.

Zolang de ‘slager in het Kremlin’ aan de macht blijft, zal de oorlog vermoedelijk een uitputtingsslag worden. Daarmee zal het steeds moeilijker worden de eenheid van het Westen en  binnenlands de sociale rust te bewaren. Dus inderdaad, Biden had beter de kiezen op elkaar kunnen houden. Maar hij heeft het wel bij het rechte eind.