In de internationale politiek is het raadzaam uit te gaan van ‘worst-case’-scenario’s. Je houdt tijdens een crisis rekening met de meest ongunstige ontwikkelingen en bereid je daar op voor. Je kijkt bij de tegenstander niet naar wat eventueel zijn intenties zijn, maar wat hij economisch en militair kan aanrichten. En je maakt je geen illusies over de loyaliteit van je bondgenoten.

Dit zijn de uitgangspunten van wat doorgaat onder de noemer ‘realpolitik’. Daaraan ten grondslag ligt een wereldbeeld dat gevoed door ervaring en lessen uit de geschiedenis naar zwartgalligheid tendeert. Het glas is meestal niet eens half leeg.

Ook nu zouden Europese regeringsleiders er verstandig aan doen uit te gaan van minstens een worst-case-scenario. Hoe dat zich tot in de details ontwikkelt, is natuurlijk niet te voorspellen. Er zijn altijd gebeurtenissen, de gevreesde ‘events’ van de Britse oud-premier Harold MacMillan (1894 – 1986), die ontwikkelingen een onvoorziene wending kunnen geven. Maar de basisschets kunnen we aan de hand van de huidige situatie wel tekenen.

De oorlog in de Oekraïne gaat langer duren dan gehoopt. Beide partijen slagen er niet in op het slagveld de doorbraak te forceren die algemeen wordt gezien als de voorwaarde tot onderhandelingen. De oorlog sleept zich voort en/of ‘bevriest’ volgens de op dat moment bestaande frontlinies. Is Europa dan in staat de gelederen gesloten te houden? Drijven Oost- en West-Europa uit elkaar? En wat gaat met name het belangrijkste land van Europa, de ‘staat in het midden’, doen? Is Duitsland met zijn verdeelde en dus zwakke regering en een weinig overtuigende kanselier bereid en bij machte leiding te geven? De aspiraties en ambities heeft Olaf Scholz, maar met de prestaties wil het maar niet lukken.

In met name Polen en de Baltische staten zullen ze met argusogen het gemanoeuvreer in Berlijn volgen. Om de bekende historische redenen zijn ze bang voor een pas de deux tussen Moskou en Berlijn. En neem het ze maar eens kwalijk.

Een aantal weken geleden las ik een column van een gerespecteerde Duitse ex-journalist, tegenwoordig consultant, Wolfgang Munchau. Hij blies een aantal illusies en misverstanden over de Russisch-Duitse verhouding weg. Anders dan wij gemakshalve aannemen is niet de relatie tussen Berlijn en Parijs voor de Duitsers de belangrijkste. Het draait, aldus Munchau, voor Duitsland om de as Berlijn-Moskou. Zodra de oorlog voorbij is, zouden de Duitsers volgens hem zo snel mogelijk willen terugkeren naar ‘business as usual’. Niet alleen letterlijk, gezien de grote belangen van het bedrijfsleven, maar ook en vooral, politiek.

Misschien is zijn analyse te zwaar aangezet maar het spoort wel met wat ook Duitse historici onlangs, meestal een tikje minder pertinent, hebben geschreven*). Het is raadzaam om dit in het achterhoofd te houden en niet verrast op te kijken als Berlijn de druk op Kiev gaat opvoeren en president Volodymyr Zelensky tot concessies wil bewegen. In Warschau en de Baltische hoofdsteden zullen ze een dergelijk scenario zeker hebben klaarliggen.

De andere, fundamentele lijn in onze basisschets is: wat gaat Washington doen? Zonder Amerikaanse steun had, ondanks het heldhaftige verzet van de Oekraïners, het Russische wit-blauw-rood allang in Kiev gewapperd. De Europese bondgenoten hebben sinds de Val van de Muur in 1989 te lang geteerd op de ‘vredesbonus’. Oorlog werd ‘ondenkbaar’ verklaard. (Het bloedige uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren 90 werd verbannen naar het vergeetboek). En het op peil houden van de defensie was niet langer noodzakelijk. Daar werd uiteraard tegen gewaarschuwd, maar regeringsleiders zijn net als hun kiezers. Wat ze niet willen horen, horen ze niet. Russisch revanchisme was een spookbeeld waar voornamelijk Oost-Europeanen last van hadden.

Maar wat als Donald Trump of een geestverwant als de gouverneur van Florida, Ron DeSantis, volgend jaar het Witte Huis betrekt? Trumps comeback leek tot een paar weken geleden onwaarschijnlijk, maar niemand met enig benul zal dit nu durven uit te sluiten. Het proces rond de scharrel met een pornoster heeft zijn aanhang gemobiliseerd en zijn campagne nieuw leven ingeblazen. Over wat een eventuele verkiezingsoverwinning van Trump of DeSantis voor de Oekraïne betekent, kan niemand gerust zijn. Het is een ‘regionaal conflict’, aldus DeSantis. Laten de Europeanen het zelf uitzoeken. Wij hebben onze handen vol aan China en het dreigende conflict rond Taiwan.

In Berlijn, Brussel maar vooral Parijs lijden ze regelmatig aan een hardnekkige vorm van zelfbedrog. Dat is de Europese soevereiniteit. Europa moet zich minder afhankelijk maken van de VS en zich ontwikkelen tot ook een geopolitieke wereldmacht. Daar valt veel voor te zeggen, maar ja, de praktijk.

De grote pleitbezorger van dit idee is de Franse president Emmanuel Macron. De achterliggende gedachte is altijd dat Parijs de leiding neemt van die soevereiniteit. Maar zoals meestal bij Macron komen die ideeën zelden verder dan de tekentafel en dan nog zijn de gebreken al snel zichtbaar. Het is de overbekende spanning tussen visie en uitvoerbaarheid. Een goed politicus zou daar misschien een mouw aan weten te passen, maar Macron is geen goed politicus. Het creëren van draagvlak voor beleid staat niet op zijn repertoire, zoals we de afgelopen weken in de Franse straten hebben kunnen zien met de opstand tegen zijn pensioenhervorming. In Oost-Europa vertrouwden ze hem, met zijn telefoontjes naar Vladimir Poetin en pogingen om de crimineel in het Kremlin een ‘eervolle’ uitweg te bieden, sowieso al niet. Noteer maar dat van die Europese soevereiniteit ook komend jaar weinig terecht komt.

Kortom, er zit weinig anders op dan ons aan te gorden voor barre tijden. En dan maar hopen dat het meevalt.

*) Voor de liefhebber. Een van de beste boeken over de Duits-Russische relatie door de eeuwen heen is John Lough, Germany’s Russia Problem.