In de boeken zal 2022 worden bijgeschreven als een slecht jaar. De Russische aanval op de Oekraïne ontketende een serie crises die waarschijnlijk ook het komende jaar zullen beheersen. Inflatie, hoge energietarieven, koopkrachtverlies zullen het leven er niet vrolijker op maken. Maar onverbeterlijke optimist die ik ben, is het me toch gelukt ‘lichtpuntjes’ te ontdekken. En de belangrijkste zijn de onverwachte veerkracht van de westerse democratieën en het falen van haar vijanden.

De dictators hebben een beroerd jaar achter de rug. Vladimir Poetins ‘speciale militaire operatie’ is uitgelopen op een persoonlijke nederlaag. Niks overwinningsparade in Kiev maar een ouderwetse uitputtingsoorlog die hij volgens experts niet meer kan winnen. Internationaal is hij een paria die zelfs niet kan rekenen op de onvoorwaardelijke steun van zijn belangrijkste bondgenoot, de Chinese president Xi Jinping. Hoe het afloopt, weten we natuurlijk niet, maar ik kan me voorstellen dat zijn tassendragers zich achter de oren beginnen te krabben.

Collega Xi kan evenmin tevreden terugkijken op dit jaar. Zijn covid-beleid is de ramp geworden die iedereen had kunnen voorzien. Hij mag dan in oktober tot partijleider voor het leven zijn uitgeroepen, maar het covid-debacle overschaduwt alles. Eerst sloot Xi miljoenen mensen op in draconische, soms weken durende lockdowns, omdat hij weigerde zijn bevolking afdoende te vaccineren. Toen er overal oproer uitbrak, liet hij die restricties opeens los. Intussen was de economie ontwricht en valt er er mogelijk een miljoen doden. Desondanks was zijn aanpak de enig juiste en superieur aan die van het Westen. Misschien moet hij eens gaan kijken bij de lange wachtrijen voor de crematoria.

Poetin en Xi hebben onbedoeld de achilleshiel van een dictatuur blootgelegd. Hun wil is wet en daarom blijven ze meestal volharden op een eenmaal ingeslagen doodlopende weg. Corrigeren is onmogelijk, want hun adviseurs mogen alleen adviseren wat de baas wil horen. Het is het draaiboek voor ellende, voor de eigen bevolking maar ook de rest van de wereld.

De kracht van een democratie is dat er van alles misgaat, maar dat ze uiteindelijk, niet zonder kleerscheuren en soms wankelend, overeind blijft. Het Westen lag danig met zichzelf overhoop, maar Poetins oorlog heeft het een krachtige oppepper gegeven. Als Poetin had gehoopt de verdeeldheid in het Westen verder te kunnen aanblazen, is hij van een koude kermis thuisgekomen. De NAVO waar Donald Trump vanaf wilde en die de Franse president Emmanuel Macron ‘hersendood’ had verklaard, is aan haar tweede jeugd begonnen.Traditioneel neutrale landen als Finland en Zweden zagen Poetin al in hun voortuin en besloten lid te worden.

Als er in Europa een politieke en militaire crisis uitbreekt, kijken de andere belangrijke hoofdsteden altijd met argusogen naar Berlijn. Niemand zal openlijk zeggen dat ze de Duitsers wantrouwen, maar hun krediet houdt zeker bij de Oost-Europese buren niet over. De herinneringen aan het Duits-Russische monsterverbond dat de weg vrijmaakte voor de verovering van hun landen en de terreur tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn trauma’s die nooit zullen helen.

Berlijn koesterde naïeve illusies over zijn ‘speciale band’ met Moskou. Het Kremlin genoot een bijna blind vertrouwen, vandaar die afhankelijkheid van Russisch gas, kolen en olie. Het risico dat Poetin die afhankelijkheid als wapen kon inzetten, weigerden ze ondanks waarschuwingen uit de VS, Polen en de Baltische staten serieus te nemen. Op de 24-ste februari, de dag van de Russische invasie, schrokken ze in Berlijn eindelijk wakker al duurde het even voor de consequenties door de pro-Russische nevels braken. In een historische rede verzekerde bondskanselier Olaf Scholz de bondgenoten dat ze op hem konden rekenen, maar in Oost-Europa zullen ze altijd op hun hoede blijven.

‘De grootste vijanden van de democratie komen niet van buiten, maar loeren binnen op hun kans’, zeggen de geleerden. Dat is misschien overdreven maar het hele assortiment aan populisten leek weer aan de poorten van de macht te rammelen. 2022 zou volgens waarnemers wel eens het jaar van de populistische waarheid kunnen worden.

Dat werd het ook. Alleen, niet zoal Trump (VS), Jair Bolsonaro (Brazilië) en Marine Le Pen (Frankrijk) hadden gehoopt. Ze verloren belangrijke verkiezingen. De Amerikaanse oud-president moet wegens zijn rol in de bestorming van het Capitool zelfs vrezen voor strafrechtelijke vervolging. Alleen in Italië kon de populistenvlag in top. Daar zit nu de meest rechtse regering sinds de oorlog. Verder behaalden de Zweedse makkers een deelsucces en gedogen nu een rechts minderheidskabinet. Dat Viktor Orban zijn alleenheerschappij in Hongarije verstevigde was niet meer dan de bevestiging van een deplorabele stand van zaken. Je kunt ze niet afschrijven, er blijven teveel afnemers van hun ideeën, maar het werd dit jaar voor Trump en co toch vooral wonden likken.

Betekent dit dat de kou uit de lucht is? En dat 2023 zal meevallen?

‘Het is verdomd moeilijk om voorspellingen te doen, vooral over de toekomst’, aldus de Cruijff van de VS, honkbal-legende Yogi Berra (1925 – 2015). De oorlog kan volgens sommige experts nog lang, zelfs jaren, duren. Hoe lang het Westen de gelederen gesloten weet te houden, is daarvan afhankelijk. Door de gasprijzen met miljardensubsidies enigszins betaalbaar te houden, is maatschappelijke onrust op grote schaal uitgebleven. Maar de zakken mogen diep zijn, ze zijn niet onuitputtelijk. Geen land kan zijn bevolking, ook de armsten niet, eindeloos aan het financiële infuus houden. Als er pijnlijke bezuinigingen komen, en die moeten er een keer komen, is het de vraag niet of maar wanneer die onrust oplaait.

Daarnaast heeft elk land nog zijn eigen specifieke zorgen. Bij ons in de polder woekeren de problemen rond stikstof, migratie en asiel, woningnood, het idiote woke-gedoe, onverminderd voort. Misschien kun je nog niet van een algehele politieke crisis spreken, maar we zijn er niet ver van af. Bestuurlijk gaat er in die bovengenoemde kwesties teveel fout om met enig vertrouwen het nieuwe jaar tegemoet te zien.

De dictators en populisten hadden een slecht jaar, maar dat is geen garantie dat 2023 voor democratieën, onze eigen polder incluis, een topjaar wordt.

Niettemin, een goed uiteinde en een beter nieuwjaar!