Was Henry Kissinger er nog maar, verzuchtte een bewonderaar deze week in het Engelse weekblad the Spectator. De voormalige Amerikaanse minister van buitenlandse zaken gold jarenlang als de diplomatieke wonderdokter. Hij was de specialist in moeilijke, om niet te zeggen onmogelijke klussen. De oorlog in Vietnam, de oorlog tussen Israel en de Arabische buurstaten van 1973 en de opening naar China, 50 jaar geleden, waren zijn belangrijkste wapenfeiten. Kissinger combineerde geslepenheid en vindingrijkheid met een intuïtief begrip voor de standpunten en gevoeligheden van zijn partners. Hij deed niet aan illusies en wist dat macht uiteindelijk de doorslag gaf. En hij ging ervan uit dat een oplossing pas mogelijk was als geen van de partijen een alternatief zag.

Kissinger is 98 en zou nog goed bij zijn positieven zijn. Niettemin, het is teveel gevraagd om hem in het vliegtuig te zetten en te laten pendelen tussen Moskou en Kiev. We moeten dus op zoek naar iemand die het ook zou kunnen. Wie heeft er voldoende ervaring, geduld en Fingerspitzengefühl om met enig kans van slagen te kunnen bemiddelen?  Nog afgezien van de vraag of ze de kwaliteiten zouden hebben, vallen de huidige regeringsleiders in het Westen af. Joe Biden (VS), Emmanuel Macron (Frankrijk) en Olaf Scholz (Duitsland) zijn teveel partij. Het moet bij voorkeur iemand zijn die niet meer politiek actief is en het oor van Vladimir Poetin heeft.  En dan kom je vanzelf uit bij Angela Merkel.

De oud-bondskanselier heeft inderdaad de juiste geloofsbrieven. Merkel is opgegroeid in de voormalige DDR en kent de wereld waarin de dictator van het Kremlin leeft. Ze spreekt vloeiend Russisch, is gepokt en gemazeld in de diplomatie en vermoedelijk de enige die bij Poetin respect afdwingt. Daarnaast heeft Merkel in de 16 jaar dat ze bondskanselier was haar sporen als crisismanager verdiend. In de financiële, euro-, vluchtelingen-  en Brexit-crises zette zij in Europa de koers uit. Toen Donald Trump president van de VS werd en door de porseleinkast begon te banjeren, hield zij het hoofd koel.

Voor haar pleit ook dat het Russisch-Oekraiense mijnenveld geen onbekend terrein is. Nadat Moskou in 2014 de Krim had geannexeerd en de Donetsk en Loehansk door separatisten had laten bezetten, zocht ze samen met de toenmalige Franse president Francois Hollande naar een oplossing. Dat werden de akkoorden van Minsk, een wapenstilstand die de basis had moeten worden van een meer permanente oplossing. Meer dan een slecht zittend noodverband werd het niet.

Uiteraard is de situatie nu veel moeilijker. Diplomatie heeft pas een kans als beide partijen inzien dat de oorlog hen niet verder brengt. Er moet een minimale bereidheid zijn om met elkaar rond de tafel te gaan zitten. De bemiddelaar moet vervolgens een dialoog tot stand zien te brengen. Dat lukt weer alleen als beide kanten uit de mentale loopgraven willen klimmen en serieus, zonder onhaalbare eisen, gaan onderhandelen. De bemiddelaar kan proberen te sturen, voorstellen doen en zorgen dat de sfeer geleidelijk overgaat van ijzig naar (lichte) dooi. En dan nog is er geen enkele garantie op succes.

De grote vraag is momenteel wat er in het hoofd van Poetin omgaat. Wat wil hij? Het Russische tsarenrijk herstellen? Het voormalige Oostblok weer in zijn invloedssfeer brengen? Gaat het hem om de erkenning van Rusland als grootmacht op gelijke voet van de VS en China?  Of is hij van het padje, zoals vaker gebeurt met dictators die te lang aan de macht zijn? In dat laatste geval moet de bemiddelaar ook nog psychotherapeut zijn.

En de hamvraag: welke prijs is hij bereid te betalen?

Rusland dreigt voor onbepaalde tijd de paria van de internationale gemeenschap te worden. De economische en financiële sancties gaan nu echt tot op het bot. Wat gaat de bevolking doen als ze de sancties aan den lijve ondervindt? Rusland-kenners zeggen altijd dat we de bereidheid offers te brengen voor het vaderland nooit moeten onderschatten. Willen lijden voor tsaar en vaderland zou in het dna zitten.  Maar geldt dat ook voor de jongere generaties die het misschien geen eer vinden om voor Poetin af te zien van een redelijk comfortabel bestaan? De demonstraties in Moskou, Sint Petersburg en andere steden wijzen op enig onvrede. Alleen, hoe breed gedragen zijn ze door mensen die het niet wagen de straat op te gaan en niet gearresteerd en in elkaar geslagen willen worden?

Desondanks schijnt er nu een ultra miniem sprankje hoop te gloren. Het feit dat de ministers van buitenlandse zaken de onderhandelingen overnemen duidt op enige beweging. Bovendien lijkt Poetin zijn eisen te hebben afgezwakt. De regering in Kiev, tot gisteren ‘neonazistische junkies’, hoeft niet langer zijn biezen te pakken. Afzien van het NAVO-lidmaatschap schijnt nu afdoende te zijn. Op zijn beurt zou president Volodymyr Zelensky niet langer onwrikbaar vast willen houden aan dat lidmaatschap. Of het meer is dan valse hoop hangt uiteraard in de eerste plaats af van ontwikkelingen  op het slagveld. En of Poetin bereid is af te zien van verdere escalatie.

Het zou het moment kunnen zijn voor een bemiddelingspoging. Merkel is de beste kandidaat, maar wil ze ook? De meeste ex-staatslieden willen voor een ereplaats in de geschiedenis het pensioen dolgraag even opschorten. Al was het maar om te bewijzen dat ze nog steeds onmisbaar zijn. Maar Merkel? Ze lijkt niet ijdel genoeg om zich nog eens te laten bewieroken bij een laatste glorieus optreden. En wie weet acht ze de kans op succes te klein en vindt ze het na 16 jaar actieve dienst meer dan genoeg. We zullen het weten, als ze daadwerkelijk  benaderd wordt.