De 18-de eeuwse Franse schrijver Voltaire is de geestelijke vader van professor Pangloss. De professor is de hoofdfiguur in zijn satirische roman Candide, naar de naam van Pangloss’ pupil. In het boek neemt Voltaire de blijmoedige levensvisie van de Duitse filosoof Leibnitz op de hak. Volgens Leibnitz leven we ‘in de best mogelijke wereld’.

De professor en Candide gaan samen op wereldreis en beleven de verschrikkelijkste avonturen. Overal waar ze komen heersen armoede, oorlog, ziekte en wat Voltaire nog meer aan ellende heeft weten te verzinnen. Maar na elk avontuur houdt Pangloss ondanks alle ontberingen en ontsnappingen op het laatste moment onverstoorbaar vast aan Leibnitz’ stelling.

Als Leibnitz en zijn fictieve alter ego Pangloss nu zouden leven, zouden ze dan nog steeds vinden dat het met de wereld dik in orde is? Wat zouden ze denken van de volgende ongetwijfeld selectieve greep in de overvolle trommel met rampspoed?

  • In de Oekraïne woedt de grootste Europese oorlog in 75 jaar. Het is een oorlog waarvan we dachten dat hij niet meer zou voorkomen. De wapens mogen moderner zijn, maar op het slagveld gaat het ertoe als in de Tweede Wereldoorlog met alle verschrikkingen voor de burgerbevolking van dien. Hoe lang die oorlog gaat duren, weet misschien alleen de crimineel in het Kremlin, Vladimir Poetin. Maar experts gaan steeds meer uit van een zich in elk geval nog maanden voortslepende slijtageslag.
  • Daarmee samenhangend: slaagt het westen erin de rijen gesloten te houden? De eerste tekenen van Oekraïne-moeheid zijn inmiddels zichtbaar. Als de kosten voor verwarming, voedsel en vervoer blijven stijgen, zal voor veel mensen in veel landen de prijs van de solidariteit met de Oekraïne te hoog worden. En wat doen hun regeringen dan?
  • De inflatie heeft een sinds de jaren 80 van de vorige eeuw een recordhoogte bereikt. De Centrale Banken zullen moeten ingrijpen o.m. door renteverhogingen. Leidt zo’n ingreep tot een nieuwe recessie? Met mogelijk grote maatschappelijke onrust?
  • De kloof tussen arm en rijk in landen en tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden zal door een recessie nog grote groter worden. Wat betekent dat voor de binnenlandse en buitenlandse verhoudingen?
  • De pandemie lijkt nu onder controle maar zou in de herfst weer kunnen oplaaien. Is de overheid daar op voorbereid? Kan de zorg nog een keer zo’n marathon aan? Welke consquenties heeft het voor de samenleving? Gaan de wappies de boel weer op stang jagen?
  • De opkomst van China is een geopolitieke revolutie. Beijing maakt zich op om de VS af te lossen als dominante supermacht en samen met Rusland een alternatieve, autocratische wereldorde tot stand te brengen. Is het Westen in staat die uitdaging het hoofd te bieden?
  • In dat verband baren de ontwikkelingen in de VS grote zorgen. Blijft de VS een democratie of gaat het bij een herverkiezing van Donald Trump over naar het autocratische kamp. Of nog erger, vlamt de smeulende burgeroorlog tussen Trump-aanhangers en linkse Democraten op?

Het alles overstijgende probleem, de klimaatverandering, heb ik in deze opsomming buiten beschouwing gelaten. De dreigende apocalyps zou zelfs teveel kunnen zijn voor het uit gewapend beton opgetrokken optimisme van Leibnitz en Pangloss.

De grote vraag is natuurlijk of de politiek opgewassen zal zijn tegen deze problemen. Daarbij hebben we het niet eens over panklare oplossingen. Dat is bij crises in deze orde van grootte onhaalbaar. Het zou al mooi zijn als de problemen enigszins beheersbaar blijven en de politiek stap voor stap, met vallen en opstaan, richting oplossing kan gaan.

Zelfs dat zou de krachten van de meeste westerse leiders wel eens te boven kunnen gaan. Als je het huidige aanbod bekijkt, kun je niet anders dan sceptisch zijn. De positie van Joe Biden, als president van de VS de ‘natuurlijke’ leider van het Westen, is zo zwak dat hij en voor zijn herverkiezing in 2024 moet vrezen. En als Trump wint, moeten we rekening houden met meer van hetzelfde als in zijn eerste periode in het Witte Huis, en waarschijnlijk nog een paar graden erger.

In Europa ziet het er evenmin bemoedigend uit. Het belangrijkste land van Europa zit in Berlijn opgescheept met een regeringsleider die vooralsnog niet de indruk wekt dat hij de verwachtingen waar kan maken. Het is vermoedelijk te vroeg om Olaf Scholz af te schrijven, maar als zijn leercurve niet snel omhoog gaat, loopt zijn kanselierschap uit op een mislukking.

De op een na belangrijkste man in Europa heeft in april de Franse presidentsverkiezingen weten te winnen. Dat is een prestatie maar wel een met een vet onderstreepte kanttekening. Emmanuel Macron kon winnen, omdat zijn tegenstander, de rechtspopulistische Marie Le Pen als president voor de meeste Fransen nog net een brug te ver was. Maar het verschil was veel kleiner dan bij vorige verkiezingen en dat ondermijnt Macrons mandaat meer dan hem lief kan zijn. In de Oekraïne-oorlog probeerde hij zonder succes een bemiddelende rol te spelen. Dat was de volgende klap voor zijn statuur en reputatie.

Van de dwaas in Downing Street mogen we helemaal niks verwachten. Je kan van Scholz en Macron veel negatiefs,  – vaak terecht -, beweren, maar ze zijn in elk geval serieuze politici. Boris Johnson is de Britse Donald Trump, populist, opportunist, pathologische leugenaar. En net als Trump een rampzalige regeringsleider.

Kortom, we moeten ons zonder voor hun taak berekende leiders voorbereiden op barre tijden. En misschien is het geen gek idee om ondanks Voltaire de moed erin te houden. Met Leibnitz en Pangloss.