De Duitsers kijken met angst en beven naar wat donderdag gaat brengen. Zal ie wel of zal ie niet? Zal Vladimir Poetin de gasleiding Nord Stream 1 weer in werking stellen? Of draait hij de gaskraan definitief dicht?

Nord Stream 1 ging vorige week van het net voor de jaarlijkse onderhoudsbeurt. Onder normale omstandigheden is dat routine. De gasleveranties worden voortgezet via andere pijpleidingen. Maar sinds Poetin de Oekraïne vijf maanden geleden is binnengevallen, is gas een wapen geworden. En dat wapen zet de crimineel in het Kremlin vooral in tegen Duitsland.

Duitsland heeft zich op onverantwoorde schaal afhankelijk gemaakt van Russische energie, niet alleen gas, maar ook kolen en olie. Russisch gas is de brandstof van vitale sectoren van de economie, zoals de chemische en staalindustrie. Poetin kan Duitsland in een ongekend zware recessie storten door Nord Stream 1 buiten bedrijf te houden. Dat zou, zeggen politici en deskundigen in koor, de ernstigste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog zijn.

De voorbodes zijn al zichtbaar. De inflatie, Duitslands Angstgegner nummer 1, is in tientallen jaren niet zo hoog geweest. Voor het eerst sinds mensenheugenis heeft het land een handelstekort. Voor Duitsland dat zich graag ziet als wereldkampioen export, is dit een klap voor het nationale ego. In de regering, een coalitie van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en Groenen, steggelen ze over de beste maatregelen om de dreigende crisis het hoofd te bieden. Kanselier Olaf Scholz (SPD) laat na wat hij moet doen: leiding geven en de bevolking voorbereiden.

Niemand kan de deksel van Poetins hersenpan lichten en kijken wat daarin wordt bekokstoofd. Maar je hoeft over geen al te groot inlevingsvermogen te beschikken om te bevroeden dat hij juist dat wil, chaos en paniek in het belangrijkste land van Europa. Moskou ziet Berlijn als de zwakke schakel in het Westerse bondgenootschap dat na de inval in de Oekraïne een nieuw leven is begonnen. De stichter van het Sovjet-Rijk wist het al. ‘Wie Berlijn heeft, heeft Duitsland en wie Duitsland heeft, heeft Europa’, aldus Vladimir Iljitsj Lenin meer dan 100 jaar geleden. Het is door de jaren heen, communistisch of niet, de richtsnoer van de Russische Europa-politiek gebleven.

Invloed uitoefenen in Duitsland deden de Russen op twee manieren: paaien en onrust stoken.

Na de oorlog was Europa verrijkt met twee Duitslanden, de Bondsrepubliek in het westen en de DDR in het oosten. Moskou wist dat hereniging het grote doel van de West-Duitse politiek, van links en rechts, was. Daar viel over te praten, aldus Lenins opvolger in 1952. Josef Stalin noemde ook de prijs. De Bondsrepubliek mocht geen lid van de NAVO worden. Het herenigde Duitsland moest neutraal blijven, dwz opgaan in de Russische invloedssfeer. De toenmalige bondskanselier Konrad Adenauer wilde de Bondsrepubliek verankeren in het Westen en ging niet met Stalin in zee. In 1955 werd West-Duitsland lid van de NAVO.

Na de Val van de Muur in 1989 kwam de kwestie opnieuw op de agenda. Moskou wilde instemmen met de Duitse hereniging op dezelfde voorwaarde: neutraliteit. De Sovjet Unie liep op zijn laatste benen en ging er schoorvoetend mee akkoord dat het herenigde Duitsland lid werd van de NAVO. Poetin werkte destijds voor de KGB in het Oost-Duitse Dresden en zou de Russische concessies hebben ervaren als een persoonlijke belediging.

Soms was onrust stoken de favoriete tactiek. West-Berlijn dat tot het Westen behoorde, werd in de jaren 50 regelmatig de inzet van Russisch machtspoker. De stad was in die jaren een potentieel brandpunt tijdens de Koude Oorlog. Het liep altijd met een sisser af en met de bouw van de Muur in 1961 brak een periode van relatieve stabiliteit aan. De Derde Wereldoorlog zou niet om Berlijn uitbreken. Met de gewapende vrede konden alle partijen leven.

Rond die tijd begonnen de Duitse sociaaldemocraten na te denken over een nieuwe, betere relatie met Moskou. Dat werd de ‘Ostpolitik’. Door intensivering van de contacten met het Oostblok, vooral de handelsbetrekkingen, moest die toenadering gestalte krijgen. Daarvoor kwam later de formule ‘Wandel durch Handel’ (verandering door handel) in zwang. Het leek wat meestal vergeefs wordt nagejaagd: win -win. Rusland was voor het Duitse bedrijfsleven een geweldige afzetmarkt en een betrouwbare leverancier van gas, kolen en olie.

Politiek werd Wandel durch Handel een dogma, vooral maar niet alleen bij links. En zoals dat gaat met dogma’s, ze vertroebelen de blik op de werkelijkheid. De Duitsers weigerden de risico’s te zien van de te grote afhankelijkheid van de Russen en daarmee de kwetsbaarheid voor chantage.

Het antwoord is natuurlijk zich zo snel mogelijk aan die afhankelijkheid te ontworstelen. De programma’s voor wind-en zonne-energie gaan in de hoogste versnelling. Als overgangsmaatregel blijven de kolencentrales langer draaien. De regering gaat zo snel mogelijk  installaties voor vloeibaar gas (LNG) bouwen. De Groene minster van economische zaken, Robert Habeck, schoffeert met deze maatregelen zijn minder pragmatische partijgenoten maar ziet geen andere weg. Zelfs het openhouden van de laatste drie kerncentrales, het laatste Groene taboe, wordt nu overwogen. Met Prinzipienreiterei kom je niet door een crisis.

Als Duitsland de komende winter in de kou zit, fabrieken moeten sluiten, werkloosheid en inflatie verder oplopen, zou de steun voor de Oekraïne en dus het Westen snel kunnen afbrokkelen. In Washington en Brussel waar ze hun Duitse pappenheimers kennen, zullen ze deze ontwikkeling met toenemende bezorgdheid in de gaten houden. Voor Poetin zou sociale onrust een ongekende overwinning zijn. De inkomsten die hij misloopt door Nord Stream 1 te sluiten, zijn een prijs die hij zal willen betalen. En zelfs als hij donderdag de kraan weer opendraait, weet hij dat hij Berlijn bij de strot heeft. Hij hoeft alleen maar te dreigen met sluiting van Nord Stream 1 om de Duitsers de stuipen op het lijf te jagen. En een wig te drijven tussen Berlijn en de rest van het Westen.