Als je door de kiezer zo bent afgedroogd, kun je als kabinet twee dingen doen. Je kunt in paniek naar de uitgang rennen of wonden likkend bij elkaar blijven. De tweede optie lijkt mij het verstandigst, want de eerste betekent nieuwe verkiezingen. En tenzij je een masochist bent en de pijngrens verder wil verleggen, zal geen verstandig mens daarvoor kiezen.

Voor die tweede optie zijn goede argumenten. De Provinciale Statenverkiezingen zijn opnieuw de uitlaatklep voor de proteststem geworden. Zoals vier jaar geleden Forum voor Democratie (FvD) mocht oogsten op de akker van het Grote Onbehagen, was het nu de beurt aan de BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas. Forum viel in no time uit elkaar en Van der Plas zal toch met enige ongerustheid haar troepen inspecteren. Protestpartijen trekken querulanten, mafketels en avonturiers aan en die gaan ook vaak binnen de eigen club door met protesteren. Zie Forum, PVV en 20 jaar geleden de LPF van wijlen Fortuyn.

Voor Mark Rutte biedt de uitslag wel kansen. Hij kan in de Eerste Kamer rechtsom, met de BBB, dan wel  linksom, met GroenLinks-PvdA oplossingen zoeken. Ze zijn beide even groot, 15 zetels, en kunnen ieder het kabinet aan een meerderheid helpen. Rutte kan ze dus tegen elkaar uitspelen en laat hij daar nu erg bedreven in zijn.

Dat gezegd zijnde moet je vrezen voor twee jaar stilstand, zo niet verlamming. Dit is de coalitie van de tegenzin en, als je niet uitkijkt, van de interne blokkades. De tegenstelling tussen VVD en CDA enerzijds en D66 anderzijds is bij het stikstof-drama moeilijk te overbruggen. Je kunt je blijven beroepen op het rapport-Remkes, de Brusselse richtlijnen en rechterlijke uitspraken, maar als de grote winnaar van deze verkiezingen vooral dankzij haar stikstof-standpunt heeft gewonnen, heb je een probleem.

Datzelfde geldt, misschien in iets mindere mate, voor dat andere koppijndossier, de migratie. Als Rutte voor beide problemen geen uitweg vindt of iets dat hij als een oplossing kan verkopen, komt er een moment dat verder aanklooien geen zin heeft.

De schade voor de VVD viel nog mee, maar het is wel een teken aan de wand. De Rutte-partij wordt met elke verkiezing een stukje kleiner. Meestal wordt de pijn verzacht doordat de VVD de grootste blijft, maar de recordjaren in het Torentje eisen hun tol. Je kunt je steeds minder onttrekken aan de aansprakelijkheid voor wat er is misgegaan en nu niet lukt. En dan is er Rutte’s pettenprobleem. Hij moet partij- en regeringsleider tegelijk zijn. Dat gaat nog als de coalitie enigszins eensgezind blijft en goed samenwerkt, maar niet als sommige partners elkaar liever niet tegenkomen bij het vrijdagse kabinetsberaad. En als je teveel concessies lijkt te doen aan die ene partner, D66, begint de achterban te morren.

Ik zou als VVD-er last van maagzuur krijgen als ik een opvolger van Rutte zou moeten vinden. Edith Schippers was deze verkiezingen niet in vorm, om het mild uit te drukken. Sophie Hermans is te licht en minister van justitie Dilan Yesilgoz mag een talent zijn, ze zal eerst nog moeten rijpen. De enige die het zou kunnen is Klaas Dijkhoff maar dat is een lang gepasseerd station. Kortom, Rutte blijft onmisbaar en wordt electoraal steeds meer een handicap.

De verkiezingen hebben ten overvloede nog eens onderstreept dat dit een rechts land is. Het grote project van links, de fusie tussen GroenLinks en de PvdA, heeft gisteren niet de gehoopte boost gekregen. Mislukt is het (nog) niet, maar of het ooit meer wordt dan een iets grotere bubbelpartij, waag ik te betwijfelen.  Bij de Linkse Wolk zitten ze vast niet te wachten op mijn advies, maar ik zou voor Attje Kuiken (PvdA) als boegbeeld gaan. Zij heeft deze verkiezingen laten zien dat ze in elk geval als campagnevoerder beter is dan copiloot Jesse Klaver (GroenLinks). Maar dat verandert niets aan het droeve feit dat de sociaaldemocratie in een fusie oplost in het GroenLinkse brouwsel. En als ik Frans Timmermans was, zou ik me driemaal in de baard krabben, alvorens als lijsttrekker weg te zweven op die wolk naar dromenland.

Er zijn ook nog een paar echt grote verliezers. Forum reken ik daarbij niet mee, omdat de Baudet-sekte geen politieke partij (meer) is. Dus die grote verliezers zijn CDA en SP.

Ik zie niet hoe het CDA nog te redden is. De partij heeft geen functie meer, anders dan als stijgbeugel voor de VVD. Hier en daar wordt gesuggereerd dat het  terughalen van de weggelopen Pieter Omtzigt soelaas zou bieden, maar ik vraag me af of iemand daar zin in heeft. Net als die andere ooit volkspartij, de PvdA, zit het er voor het CDA op. Ze hebben zichzelf overleefd.

En wat moet je als SP-kiezer nog met Lilian Marijnissen? Het zou te ver gaan om alle ellende haar in de schoenen te schuiven, maar elke verkiezing is met haar aan het stuur een ongeluk geworden. De SP is een protestpartij maar de ontevreden burger stemt niet op de SP maar PVV, Forum, JA21 en uiteraard BBB. Marijnissen roept dat de partij doorgaat op de ingeslagen weg. Waar de blinde muur wacht. Of er met een andere leider nog iets van te maken valt, lijkt me onwaarschijnlijk.

Je moet uitkijken al te verregaande conclusies te trekken uit dit soort verkiezingen. De kiezers willen vooral hun hart luchten en de regering op haar sodemieter geven. Maar het is wel een trend geworden, ook bij de Tweede Kamerverkiezingen. De versplintering gaat verder, het centrum blijft krimpen en de kleinste gemene deler wordt steeds kleiner. Problemen blijven liggen en de boel loopt vast. En het ziet er niet naar uit dat het beter wordt.