Europese verkiezingen staan niet bekend als het volksfeest van de democratie. De opkomst is doorgaans laag, 50 procent is al buitengewoon, en de issues zijn nationaal, niet Europees. Europees en nationaal kunnen samenvallen, wanneer ze ‘grensoverschrijdend’ zijn en in Brussel (mede) worden bedisseld. Te denken valt aan migratie, asiel, stikstof, klimaat (green deal), terreinen waar de lidstaten soevereiniteit hebben ingeleverd.

Het zijn deze thema’s die de kiezers momenteel erg bezighouden en de opkomst zou daarom nu mee kunnen vallen. Het zal niet echt dringen worden bij het stemlokaal, maar wie weet daagt de helft van het Europese electoraat op. En als de peilingen niet bedriegen, mag radicaal-rechts zich verheugen op een mooie uitslag.

Als radicaal tot extreemrechts de grote winnaar wordt, heeft dat uiteraard consequenties. Voor de samenstelling van de Europese Commissie, ‘het dagelijks bestuur van de EU’ en het beleid die beiden rechtser zullen worden. De vraag is of populistisch rechts het volle pond zal weten te halen uit een overwinning. Omdat populisten onderling vaak ruzie maken, zitten er nu twee fracties in het Europarlement, de Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) en Identiteit en Democratie (ID). ECH geldt als iets gematigder dan ID. (De PVV zat in de fractie bij ID).

Twee partijen die het op hoofdpunten roerend eens, zouden volgens Bartjens hun krachten moeten bundelen. Naar het zich laat aanzien, zouden ECH en ID samen de tweede fractie worden, na de conservatieve Europese Volkspartij (EVP). Al zouden de partijen in centrum op hun kop gaan staan, ECH/ID zou zich niet buiten de deur laten zetten. Er zou meer dan ooit rekening moeten worden gehouden met de populisten.

Dat is wat met name de leidster van de Franse populisten, Marine le Pen, voor ogen staat. En daarom maakt ze de leidster van de Italiaanse populisten, Giorgia Meloni, het hof. Le Pen (ID) wil fuseren met Meloni (ECH). Maar Meloni houdt de avances vooralsnog af. Want er staat nog iemand met bloemen op de stoep: Ursula von der Leyen (EVP), de huidige voorzitter van de Commissie, die ook de volgende wil worden. En als dat met stemmen van ook de ECH moet, het zij zo.

Von der Leyen krijgt vooral van links veel kritiek vanwege deze opstelling. Ze zou de loper uitleggen voor de populisten. Nog afgezien van de persoonlijke ambities van Von der Leyen: dit is democratie. De uitslag accepteren, ook als die je niet bevalt.

Tot een paar jaar geleden konden de gevestigde partijen kiezen uit twee manieren, – strategieën zo u wil -, in de omgang met radicaal rechts. Je kon ze uitsluiten, in quarantaine houden, of verantwoordelijkheid geven, inkapselen. Beide strategieën hadden het zelfde doel: het op den duur buitenspel zetten van de spelbedervers. Maar die opties waren alleen mogelijk als de populisten niet te groot zouden worden. Nu ze Europa wijd rond een kwart van de kiezers vertegenwoordigen, is dat niet langer mogelijk. Of je het leuk vindt of niet, de populisten zijn inmiddels gevestigde waarden. En ze willen niet alleen meedoen, ze willen macht uitoefenen en zullen posten opeisen.

Je kan dat aflezen aan een ontwikkeling van de laatste paar jaar. De populisten nemen niet langer genoegen met het krijt aan de uiterst rechter zijlijn. Ze schuiven langzaam op richting centrumrechts waar ze grote groeikansen zien. Het project, verkiesbaar worden voor de niet extreem rechtse kiezer, neemt in bijna alle Europese landen steeds concretere vormen aan. Bij ons in de polder tekent Geert Wilders voor de uitvoering. Uitzondering is het van zijn ankers geslagen Alternative für Deutschland (AfD) dat stuurloos wegdrijft op een ultra-extremistische, fascistische stroming.

Niemand heeft die kansen beter onderkend dan Giorgia Meloni. In eigen land zwaait de Italiaanse premier onvermoeibaar met het populistische vaandel, maar in de Europese raad, het machtsorgaan van de 27 regeringsleiders, is ze de gematigde, waar mogelijk op consensus gerichte staatsvrouw. Ze is voor steun aan Oekraïne, pro-NAVO en wekt de indruk in de EU meer te zien dan alleen een melkkoe. Dat heeft haar ook van de gevestigde rechtse partijen erkenning en waardering gebracht. De namen van Thatcher en Merkel zijn al gevallen. Dat is teveel eer, maar Meloni is niet langer een indringer op het feest. Ze mag van buiten soms het luchtje van de rauwdouwer meebrengen, maar binnen weet ze zich te gedragen als een dame.

Hoe Meloni die machtspositie gaat inzetten, hangt af van de verkiezingsuitslag. Voorlopig gaat ze niet in op de avances van Von der Leyen en Le Pen, maar een keer zal ze haar kaarten op tafel moeten leggen. Het is voor de puristen waarschijnlijk even slikken, maar haar partij, de EVP, het parlement en de regeringsleiders zouden Von der Leyen de ruimte moeten geven voor een opening richting de Italiaanse premier. In de EU overheerst zoals gezegd Meloni’s pragmatische kant. Met haar kun je zaken doen, zeker bij migratie en asiel.

Het zal veel van Von der Leyen’s laveerkunsten vergen en de weerstand tegen een eventuele deal zal groot zijn. Op een populistische ‘queenmaker’ zit niemand te wachten, maar als het na de verkiezingen de realiteit is, zit er niet veel anders op. En je hoeft niet lang te kijken om de zilveren rand te zien. Een tandem Von der Leyen – Meloni is ondanks alles te verkiezen boven de zijspan Le Pen – Meloni. Dat de Italiaanse premier daarmee (even?) de machtigste vrouw van Europa wordt, moeten we maar voor lief nemen.