Steeds meer experts in het Westen waarschuwen dat de oorlog in de Oekraïne nog lang, mogelijk jaren, gaat duren. Kiev noch Moskou is bij machte de beslissende slag uit te delen. Ondertussen stapelen de risico’s en rampzalige gevolgen zich op. De oorlog zou kunnen escaleren tot een conflict tussen de NAVO en Rusland. Er zullen nog veel meer doden vallen en de wereldeconomie loopt teveel averij op. Kortom, de druk op Kiev om te onderhandelen met de crimineel in het Kremlin zal toenemen.

Toen Vladimir Poetin bijna een jaar geleden zijn ‘speciale militaire operatie’ begon, heeft het Westen zich onder leiding van de VS opvallend snel en opmerkelijk eensgezind achter de Oekraïne geschaard. Kiev werd bewapend, Moskou bestraft met een ongekend pakket economische sancties en we waren allemaal ‘Volodymyr Zelensky’. Kiev vocht namens het Westen voor onze waarden. Hun oorlog was onze oorlog. Kiev moest winnen. In elk geval niet verliezen.

De grenzen van de steun waren voor het Westen van meet af aan duidelijk. De invasie mocht onder geen beding uitlopen op een confrontatie tussen de NAVO en Rusland. Poetin zit met zijn vingers dicht bij de atoomknop, een gegeven waar hijzelf regelmatig en graag op zinspeelt. Waarschijnlijk bluft hij, maar je mag niet uitsluiten dat hij, in het nauw gedreven, tactische kernwapens op het slagveld inzet. Dat zou fataal kunnen aflopen, vandaar dat ook de Chinese president Xi Jinping zijn kameraad in Moskou liet weten dat hij dat geen goed idee vond.

Deze opstelling verklaart de Westerse terughoudendheid met het zenden van wapens. De Oekraïne kreeg meestal wat gevraagd werd, zij het vaak niet zo snel en niet zoveel als ze wilden. Bij elke leverantie wogen ze in Washington, Brussel, Berlijn en Parijs, de risico’s van mogelijke escalatie mee. Kiev vroeg al in maart om zware tanks en pas vorige maand besloot men de knoop door te hakken. De gevraagde tanks, de Leopards 2, zijn van Duitse makelij, en dat was reden voor Bondskanselier Olaf Scholz zijn voet op de rem te houden. Duitse tanks in een oorlog tegen Rusland, daar konden ze in Berlijn ook drie kwart eeuw na WO II moeilijk aan wennen.

Nu staat datzelfde te gebeuren met de levering van straaljagers, de F-16. In Washington heeft president Joe Biden heeft het verzoek van Kiev al afgewezen. In Duitsland hijgen ze nog na van het tankdebat. En nu eisen de Oekraïners al meteen vliegtuigen. Berlijn wil de Oekraïners nog net niet ondankbaar noemen, maar de irritatie is merkbaar. Op hun beurt ergeren de Oost-Europeanen met hun ingebakken wantrouwen jegens Berlijn zich permanent aan het Duitse dralen. En in Parijs houdt president Emmanuel Macron de mogelijkheid van levering van Franse straaljagers, de Mirage, open. ‘Per definitie is niets uitgesloten’. Dat schijnt ook het standpunt van Den Haag te zijn.

Tegen deze achtergrond zijn er in Washington geluiden te horen die op een kentering in de Amerikaanse opstelling kunnen duiden. Die stemmen komen vooral uit de denktanks en de discussies en analyses leiden regelmatig een officiële koerswijziging in. De laatste aanzet komt uit de RAND Corporation, waar experts tot de conclusie zijn gekomen dat een langdurige oorlog niet in het belang van de VS is. Het risico van escalatie, een conflict tussen de NAVO en Rusland, inclusief de inzet van (tactische) kernwapens, is te groot. Bovendien hebben beide oorlogspartijen geen realistische uitzicht op een ‘ absolute’ overwinning en het is de vraag hoe lang het Westen de stroom wapens en munitie voor Kiev op gang kan houden. Dat laatste geldt ook voor de solidariteit met de Oekraïners die reëel gezien niet onuitputtelijk kan zijn. Met andere woorden, de onderhandelingstafel moet uit de opslag.

Dit is wat Realpolitiker als de Amerikaanse oud-minister van buitenlandse zaken, Henry Kissinger (wordt in mei100) eigenlijk al sinds het begin van de oorlog hebben bepleit. Doordat Poetin met zijn vernietigingsoorlog letterlijk alle grenzen overschreed en het Westen er een  strijd tussen democratie en autocratie van maakte, werden ze overstemd. Maar nu begint er kennelijk toch een verschuiving waarin de Amerikaanse belangen zwaarder wegen. Met als belangrijkste punt dat Rusland inmiddels zo uitgeput en geïsoleerd is dat het de eerst komende jaren geen reële bedreiging is.

Dat klinkt inderdaad realistisch, maar hoe krijg je beide partijen aan de onderhandelingstafel? Poetin heeft nog geen signaal afgegeven dat hij serieus wil onderhandelen en Kiev weigert door de Russen bezet gebied, met inbegrip van de Krim, op te geven. Hoe krijg je ze zover dat ze hun doeleinden bijstellen? En wat kan het Westen daaraan bijdragen?

Niet alleen de RAND-analisten stellen voor Moskou een stapsgewijze versoepeling van de sancties in het vooruitzicht te stellen en Kiev door het Westen onderschreven veiligheidsgaranties. Daartoe zullen bemiddelaars ingeschakeld moeten worden. Wie? De Turkse president Erdogan, zijn Braziliaanse collega Lula, samen met Xi? En wat is de inzet van de onderhandelingen? Meer dan een wapenstilstand of bestand zit er waarschijnlijk niet in. Maar de oorlog ‘bevriezen’ volgens de huidige frontlinies is voor Kiev geen optie: het zou Poetin in staat stellen zijn troepen te versterken en opnieuw ten aanval te trekken.

Hoe reëel de kansen op onderhandelingen zijn zal afhankelijk zijn van het verloop van de Russische en Oekraïense voorjaarsoffensieven. Als geen van beide legers een doorbraak weet te forceren en ze vastlopen in een uitzichtloze uitputtingsslag, zullen Poetin en Zelensky waarschijnlijk gedwongen zijn de confrontatie te verleggen naar de onderhandelingstafel. Het Westen heeft de morele plicht er dan alles aan te doen opdat Zelensky de beste kaarten heeft.