De eerste F-16’s zijn in Oekraïne aangekomen en zelfs al ingezet, aldus president Volodymyr Zelensky. Het aantal en waar ze in actie zijn geweest, wilde hij niet bekend maken. Hun komst is de versterking waar de Oekraïners te lang op hebben moeten wachten. Ze kunnen nu eindelijk hun luchtruim, troepen en steden beter beschermen tegen Russische aanvallen.

De levering van de F’16’s was een initiatief van vooral Denemarken en ons land, waarbij zich later andere NAVO-leden aansloten. Het project kwam moeizaam van de grond, omdat de NAVO zoals altijd verdeeld was. Met name de VS en Duitsland, de belangrijkste NAVO-staten en grootste ondersteuners van Oekraïne hadden aanvankelijk ernstige bedenkingen. Deels van geopolitieke aard: Washington en Berlijn willen onder geen beding oorlogspartij worden. Daarom aarzelden ze bij de levering van sommige wapensystemen, die eventueel ingezet konden worden tegen doelen in Rusland zelf.

Daarnaast moesten Washington en Berlijn rekening houden met de politieke verhoudingen en gevoeligheden in eigen land. In de VS probeerde de Republikeinse oppositie steunpakketten aan Oekraïne te saboteren. En in Duitsland was, is en blijft de grootste regeringspartij, de sociaaldemocratische SPD, verdeeld. De SPD telt nogal wat (voormalige?) ‘Putinversteher’ die weliswaar in de minderheid maar niettemin een factor zijn, die kanselier Olaf Scholz moeilijk kan negeren. Die linkervleugel dringt te pas en te onpas aan op ‘vredesonderhandelingen’ met Vladimir Poetin.

Naast de eigen karakteristieke besluiteloosheid is dat de reden waarom Scholz steeds de stappen van president Joe Biden afwachtte om die vervolgens schoorvoetend te volgen. Duitsland heeft zelf geen F-16’s die het naar Oekraïne had kunnen sturen, dus toen Biden vorig jaar alsnog toestemming gaf, scheelde dat in het Kanzleramt veel hoofdbrekens en intern gesodemieter.

De experts verschillen van mening of en zo ja, wanneer de F-16’s een ‘gamechanger’ kunnen worden. In totaal zijn er nu 79 toegezegd die gefaseerd ingezet zullen worden. Dergelijke operaties zijn om begrijpelijke redenen altijd omgeven met veel geheimzinnigheid, maar voor de F-16’s allemaal optimaal inzetbaar zijn, zouden we weer een jaar verder zijn. Het opleiden van piloten, de bewapening, het onderhoud en andere logistieke zaken kost tijd die er misschien niet meer is.

De F-16’s zijn nu, aldus sommige experts, voornamelijk een ‘moreelbooster’. Voor de bevolking zijn de F-16’s het vliegende bewijs dat het Westen hen (nog niet) in de steek laat. Morele steun is natuurlijk prachtig, maar als munitie, tanks, straaljagers, luchtafweergeschut, de Patriots, niet in voldoende mate geleverd worden, win je er alleen geen oorlog mee. Het is aanmoedigen vanaf de zijlijn, terwijl de tegenstander aan de lopende band ongestraft doodschoppen mag uitdelen.

Over de mentale gesteldheid van de bevolking hoor je verschillende berichten. Na twee en half jaar oorlog met een vijand die het oorlogsrecht schaamteloos aan zijn laars lapt, burgerdoelen als ziekenhuizen aanvalt, energiecentrales verwoest en andere vitale infrastructuur probeert lam te leggen, zou de oorlogsmoeheid onder een groeiend aantal Oekraïners toenemen. Het zou om ongeveer een derde van de bevolking gaan, maar hoe betrouwbaar die cijfers zijn, weet niemand.

Vanuit de veilige West-Europese leunstoel kan je onmogelijk vaststellen, hoe sterk en wijdverbreid die sentimenten zijn. Is er sprake van een blijvende verschuiving of hebben we te maken met een momentopname? Ondermijnen de tegenslagen aan het front, de onophoudelijke bombardementen en de (ogenschijnlijke) uitzichtloosheid het moreel uiteindelijk permanent of is er nog genoeg weerbaarheid en veerkracht om ondanks alles vol te houden?

Tot nog toe geeft Poetin geen enkel signaal dat hij serieus wil onderhandelen. Mocht het ooit zover komen, is de vraag wat de Oekraïners voor vrede willen opgeven. Er circuleren diverse scenario’s waarbij een deel van de bevolking het opgeven van de bezette regio’s in het oosten en de Krim bespreekbaar vindt. Maar alleen wanneer daar overtuigende ‘veiligheidsgaranties’ van het Westen tegen overstaan, bij voorkeur het lidmaatschap van de EU en/of NAVO. In beide gevallen heeft het Westen de deur van de grendel gehaald, maar dat betekent niet dat KIev binnen afzienbare tijd over de drempel kan stappen. Het zijn intentieverklaringen en die hebben vaak een lange looptijd. Als ze al verzilverd worden.

Bovendien heeft het Westen naast de oorlog in Oekraïne nog andere kopzorgen. In het Midden-Oosten dreigt de smeulende oorlog tussen Israel en Iran te ontvlammen waardoor de hele regio in brand kan vliegen. In het Verre Oosten blijft China zich voorbereiden op een eventuele invasie van Taiwan. En op de achtergrond loopt Donald Trump zich warm voor zijn comeback. Als hij in november de presidentverkiezingen wint, en dat is ondanks de hype rond Kamala Harris goed mogelijk, heeft in elk geval Poetin van Washington weinig te duchten, maar moet Zelensky het ergste vrezen. Voor de VS van Trump  is de oorlog in Oekraïne een regionale aangelegenheid die de Europeanen zelf maar moeten oplossen.

Dat gaat hun krachten ver te boven. De Franse president Emmanuel Macron en kanselier Scholz schieten ernstig te kort als leiders en crisismanagers. En er is zelfs in de verste verte niemand die hun rol kan overnemen. Bij alle hoogdravende woorden over Europese soevereiniteit en een eigen grotere geopolitieke rol, zal de EU de eerstkomende jaren niet de eigen broek kunnen ophouden.

Zelenksy weet dat hij bij een overwinning van Trump uiteindelijk op zichzelf is aangewezen. De West-Europese solidariteit is niet van gewapend beton. De druk om vrede tegen elke prijs te sluiten, zal op den duur onhoudbaar worden. Daar veranderen de F-16’s die nu het luchtruim bewaken, weinig aan.