De oorlog tussen Rusland en de Oekraïne duurt nu bijna drie maanden en het is dus tijd voor een tussenbalans. De uitkomst is in de eerste plaats dat de oorlog voor Vladimir Poetin een debacle is. Na een blitzkrieg van hooguit een paar weken zou de Oekraïne zich overgeven en kon hij de regering van president Volodymyr Zelensky vervangen door zijn eigen marionetten. Dat was het plan en het is faliekant mislukt.

Het Oekraïense leger vocht beter dan verwacht. Zijn eigen troepen beten hun tanden stuk op het verzet, niet alleen dat van de militairen maar ook op dat van de bevolking. Dictators halen zich vaak rare dingen in het hoofd. Poetin had kennelijk verwacht dat zijn soldaten ingehaald zouden worden als bevrijders. Maar het was niet de Russische vlag maar het Oekraïense blauw-geel dat in top ging in de dorpen en de steden.

Het optreden van zijn leger en van zijn legertop in het bijzonder moet hem te denken geven. Westerse experts wreven hun ogen uit. Er werden de meest elementaire fouten gemaakt. De logistiek was beneden alle peil. Van een de gecoördineerde inzet van luchtmacht, landmacht en marine was nauwelijks sprake. Op militaire academies over de hele wereld zullen ze de Russische strategie uitpluizen. Als schoolvoorbeeld van hoe het niet moet.

Door de beroerde planning verloren de Russen veel meer mannen dan verwacht. Naar schatting 20.000 soldaten zijn inmiddels gesneuveld. Voor een modern leger is dat een ongekend aantal in zo’n kort tijdsbestek. Het moreel is bijgevolg net als de tanks weggezakt in de Oekraïense modder. Als dat gebeurt, wordt winnen van een oorlog op het slagveld bijna onmogelijk.

Plan A is, kortom, mislukt. Dat gebeurt vaker dan ze in de hoofdkwartieren voorzien. Je kunt geen militaire strateeg van enige betekenis noemen, van de klassieke oudheid tot nu, die daar niet op hamert. Als Plan A heeft gefaald, moet Plan B uit de ransel worden gehaald. Niet de verovering van de hele Oekraïne maar van het oosten, de Donbas, en de regio langs de Zwarte Zee zou nu het doel van het Kremlin zijn. Dat loopt evenmin gesmeerd, zodat de oorlog een uitputtingsslag dreigt te worden. En het is maar de vraag wie eerder murw gebeukt in de touwen hangt, Moskou of Kiev.

De crimineel in het Kremlin heeft zich ook op het politieke front misrekend. Poetin had gehoopt het Westen uit elkaar te spelen, een wig te drijven tussen de VS en Europa en In de EU tussen oost en west. Ook dat is een fiasco geworden. Het Westen bleek in staat de gelederen te sluiten en tot nog toe gesloten te houden. Het levert Kiev op grote schaal wapens en vitale informatie en heeft Moskou een serie sancties opgelegd die zijn weerga niet kent en de Russische economie zware klappen toebrengt.

Als Poetin had gedacht Duitsland, niet alleen volgens hem de zwakke schakel in het Westen, aan het wankelen te kunnen brengen, moet hij zwaar teleurgesteld zijn. Het belangrijkste land in Europa nam na enig aarzelen en het door het nazi-verleden onvermijdelijke gewetensonderzoek afscheid van zijn na-oorlogse pacifistische grondhouding. Berlijn wist uiteindelijk aan welke kant het moet staan. En hoe groot Poetins misrekening is moge verder blijken uit het feit dat Finland en Zweden hun lang gekoesterde neutraliteit opgeven en de NAVO gaan versterken.

Tot zover deze ongetwijfeld te summiere samenvatting van de huidige stand van zaken.

Nu wagen we ons op het terrein van de speculaties en de meer en minder beantwoordbare vragen.

  • Wat gaat Poetin doen als ook zijn Plan B de versnipperaar in kan? Tactische kernwapens, bedoeld voor het slagveld, inzetten?
  • Hoe groot is zijn steun in het Kremlin? Is een coup denkbaar? Of is Poetin de nieuwe Stalin? Onaantastbaar omdat hij alle mogelijke rivalen heeft uitgeschakeld?
  • Kan zijn leger winnen in een uitputtingsslag? Nu al zijn er berichten over verlammende tekorten aan materiaal en munitie.
  • Houdt Kiev de uitputtingsslag vol? Bezwijkt de bevolking niet op den duur onder de enorme druk?
  • Blijven de Westerse rijen gesloten? Als de bevolking zwaardere offers moet brengen dan de prijsverhogingen in de supermarkt, aan de pomp en de voor velen nu al onbetaalbare energierekening?  En als Poetin daadwerkelijk de gaskraan dichtdraait en hele bedrijfstakken lamlegt?

Dat zijn nog maar de directe vragen en ook deze opsomming zal niet volledig zijn. Bovendien hebben ze alleen nog maar betrekking op het verloop van de oorlog. De afloop blijft buiten beschouwing omdat niemand ook maar kan bevroeden hoe lang het nog gaat duren.

Niettemin mogen we aannemen dat in de belangrijkste Westerse hoofdsteden al wordt nagedacht over ‘Europa na de oorlog’. Een dwingend vraagstuk staat inmiddels al op de agenda. En dat heeft alles om een splijtend twistpunt binnen de EU te worden. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, heeft Zelensky een versneld lidmaatschap beloofd. Dat was een gebaar van solidariteit, prachtig natuurlijk, maar ze ging wel buiten haar boekje. Over het lidmaatschap van een kandidaat beslissen de lidstaten, niet de Commissie.

De Oekraïne haalt nu de democratische kastanjes uit het autocratische vuur. Daarvoor verdient en krijgt het alle steun. Maar koelere hoofden wijzen erop dat de Oekraïne een allesbehalve voorbeeldige democratie is. Het is een van de meest corrupte landen ter wereld en ook Zelensky bleek niet in staat het effectief te bestrijden. Zolang op dat gebied geen serieuze vorderingen worden gemaakt, zit Kiev met een laag nummer in de wachtkamer.

Dat is het standpunt van de westelijke EU-landen. In het oosten, het voormalige oostblok, willen ze Kiev, ook om strategische redenen, voorrang geven. Er zal na veel gesteggel wel op zijn EU’s een halfbakken compromis uitrollen. De Franse president Emmanuel Macron heeft er zijn hoogdravende gedachten al over laten gaan. Iets over een ‘nieuwe Europese Gemeenschap’ waar niet-lidstaten, zoals de Oekraïne, die de ‘kernwaarden van Europa delen’ en voldoen aan nog het een ander aan eisen, deel van kunnen uitmaken. Enfin, laten we zeggen dat het een eerste aanzet is.

Maar voorlopig woedt in de Oekraïne nog de oorlog. Onderhandelingen zijn niet in zicht. We weten alleen dat ook deze oorlog eens voorbij zal zijn. Al was het maar omdat elke oorlog ooit beëindigd is. Maar niemand kan de pretentie hebben dat hij weet hoe lang deze nog duurt en hoe het afloopt. We struikelen verder op de tast.