Wat zou Mark Rutte vinden van het gestuntel van zijn opvolgster? Dat is natuurlijk een retorische vraag, want ook hij ziet dat Dilan Yesilgöz er een potje van maakt. Je kan verkiezingen verliezen, zeker wanneer je voorganger een talent was dat een keer per generatie voorkomt. Je kan verkeerde keuzes maken, maar die keuze moet niettemin helder en naderhand uit te leggen zijn. En je kan proberen het vertrouwen dat nu bij de lommerd ligt, terug te winnen, maar dan moet je weloverwogen en overtuigend te werk gaan.

Je hoefde geen profeet te zijn om te voorspellen dat Yesilgöz op 22 november minder zetels zou binnenslepen dan Rutte. De schade beperken, dat was haar eerste opdracht. Daarin heeft ze gefaald. Voor ongeveer alles in het leven zijn verzachtende omstandigheden, maar niet in de politiek. Tien zetels verliezen is voor een politiek leider zijn of haar brevet van onvermogen. Aanblijven kan daarna maar op een manier gerechtvaardigd worden: er is niemand beter. Wat dat over de VVD zegt, hoef ik neem ik aan niet uit te leggen. Hoe dan ook, ze zitten nu met een kickbokser*) die na de acht tellen rust door de ring wankelt.

De verkeerde keuze is op dit ondermaanse onze permanente metgezel. Soms valt de keuze te verdedigen, er waren goede gronden, er was nagedacht over de consequenties, de mogelijkheid tot correctie bleef aanwezig. In de politiek, zeker in en vlak na een verkiezingscampagne, word je erop vastgepind. Het ontsnappingsluik is en blijft dicht. De concurrentie en de media zullen het je met veel genoegen onder de neus blijven wrijven.

Ik heb geprobeerd de overwegingen te doorgronden om ‘de deur open te te zetten’ naar Geert Wilders. Veel verder dan kiezers weglokken bij de PVV en druk zetten op de andere partijen kwam ik niet. Dat kan aan mij liggen, maar ik vermoed dat het zoiets moet zijn geweest. Er van uitgaande dat de VVD de grootste zou worden, kon de partijtop op een door haar nader te bepalen moment, de deur weer dicht gooien. ‘De stekker eruit trekken’; zoiets. Maar de VVD werd niet de grootste en dan ben je meteen het initiatief kwijt.

In een campagne is les één dat je vermijdbare fouten moet vermijden. Dat waren ze bij de liberalen klaarblijkelijk vergeten. En ze kunnen niet zeggen dat ze niet gewaarschuwd waren. Rutte maakte een keer de fout om op avontuur te gaan met Wilders, in 2010 met het gedoogdebacle, en trok daarna de enige juiste conclusie: nooit weer. De deur moest zo gesloten blijven als de kluis van de Nederlandsche Bank. Waarom de waarschuwing van Rutte in de wind werd geslagen, is mij een raadsel.

Vervolgens kregen we de farce rond de spreidingswet. Yesilgöz was als lid van Rutte IV en minister van justitie medeverantwoordelijk voor deze wet. Niettemin kwam ze per motie met een oproep aan de Eerste Kamer, waar de wet nog nog op de agenda stond, deze niet te behandelen. Staatsrechtelijk was dat op zijn minst niet fraai, maar het was vooral knullig, helemaal toen de motie ook nog afgezwakt moest worden. Enfin, het resultaat is inmiddels bekend. De VVD-fractie in de Senaat steunt de wet van staatssecretaris en partijgenoot Eric van der Burg, die door partijgenote Yesilgöz de kou in was gestuurd. Amateurisme, dat is nog het beste wat je ervan kan zeggen. Dat in een partij die zich graag op de borst klopt vanwege haar professionalisme.

Hoe moet dit aflopen?

In een land met een ruigere politieke cultuur, VK, VS, Duitsland, Italië, had Yesilgöz al lang haar biezen moeten pakken. De ’tweede kans’ is in de politiek vrij zeldzaam. Op zijn minst moet je aanwijzingen zien dat het niet helemaal hopeloos is. De verliezer moet eigenschappen en talenten hebben die dit keer niet uit de verf kwamen, maar wie weet, misschien, je kan niet weten, nooit de moed opgeven, wel bij een volgende keer. Veel hangt natuurlijk af van het al dan niet voorhanden zijn van ander, potentieel groter talent. Ik heb niet het idee dat de liberalen daar momenteel dik in zitten.

In elk geval zullen ze Yesilgöz tijdens de formatie niet haar congé kunnen geven. Je zou je kunnen voorstellen dat ze tijdens de onderhandelingen onder toezicht staat. Een soort formatie-curatele om te voorkomen dat ze  teveel weggeeft. Misschien doe ik haar tekort en ontpopt ze zich als een gehaaide onderhandelaar, maar ook hier geldt het eerste gebod van Blinde Maup: eerst zien dan geloven.

Komen we nu bij de vraag die ik hier eerder aan de orde heb gesteld: moet de VVD vrezen voor een ondergang à la de PvdA en het CDA.  (Gaat de VVD het CDA en de PvdA achterna? van 13 december). Dat waren ooit grote partijen, volkspartijen zelfs, die nu rondscharrelen bij de vuilnisbelt van de geschiedenis. De VVD heeft misschien een kans als de liberalen zich weten te profileren als de gezond-verstand-partij. Op de bres voor de ‘hardwerkende Nederlander’, law&order, gezonde overheidsfinanciën, sterke defensie, beheersbare migratie, en vooral, bestuurlijke competentie.

Als het al lukt, kans fifty fifty, schreef ik toen, lukt het alleen met een sterke, overtuigende leider. Helaas voor de VVD blijkt Yesilgöz voor die enorme klus niet de aangewezen persoon en dan zit er maar een ding op. Zo snel mogelijk afscheid nemen. En hopen dat er een betere opvolger opduikt.

*) Yesilgöz doet in haar vrije tijd aan kickboksen.