Enige tijd geleden kwam de uitgelezen voorvrouwe van D66 er weer eens mee. Met haar passieloze stem, op zich al voldoende de opwarming van de aarde te stoppen, betoogde ze:  ‘’De geschiedenis laat zien dat conflicten vaak geleid hebben tot vooruitgang’’. Haar schildknaapje Jette, niet bepaald toegerust met mentale spanwijdte, zei het haar nog eens na. In een debat met Wilders, die uiteraard de migratieproblematiek weer eens ter sprake wenste te brengen.

Het conflict als motor achter de vooruitgang. Voor zover die al plaatsvindt, is het natuurlijk altijd een constatering achteraf. Het is, wat Camus noemde “in de wind van de geschiedenis gaan zitten’. En wat diesmeer zij, er zijn in de geschiedenis talloze conflicten aan te wijzen die niet tot vooruitgang geleid hebben.

Om maar een voorbeeld te noemen, in de confrontatie met de conquistadores gingen de oorspronkelijke Indiaanse culturen van Zuid-Amerika teloor. Wat toch maar moeilijk als vooruitgang bestempeld kan worden. Misschien moet Kaag het nog ontdekken, maar met het conflict als leidraad is -tenzij je helderziende bent- geen beleid te voeren

Maar nieuw is die gedachte niet. Nadat Hegel het conflict als motor achter het historisch gebeuren de wereld had ingestuurd, hebben linksdenkenden haar groothartig geadopteerd. Miljoenen mensen in de 19de en 20ste eeuw hebben haar vurig verdedigd. En kennelijk lopen er ook nu nog mensen rond die er hun credo van gemaakt hebben. Geschiedenis, die uiteindelijk alle conflicten zal rechtvaardigen.

Op biologisch terrein zien we dat conflictueuze wordingsproces gekoppeld aan de vooruitgangsgedachte al bij Darwin. De best aangepasten zullen overleven, hun genen doorgeven aan volgende generaties wat leidt tot een opklimmende lijn in de evolutie bekroond door de mens. Helaas neemt de mens in dat blinde biologische steekspel geen bijzondere plaats in. Zo eenkennig is de natuur niet. Mieren zijn echt niet minder aangepast aan hun leefomgeving dan ik. 

Door G.W.F. Hegel, werd de vooruitgangsgedachte voor het eerst in een breed, filosofisch perspectief geplaatst. Hij onderscheidde daarom drie soorten geschiedenis. Als eerste is er de geschiedenis van de historische feiten die worden opgetekend. Vervolgens is er de interpretatie van de geschiedenis in de tijd. Eigenlijk de geschiedenis  van de geschiedenis. Hoe objectief was Herodotus bijvoorbeeld in het weergeven van de feiten? Een vraag die hier gesteld zou kunnen worden. Of iets actueler: hoe kijken we heden ten dage tegen slavernij of kolonialisme aan?

En tenslotte is er die geschiedenis die zich domweg voltrekt, de tijd die haar eigen loopt neemt zonder dat iemand daar iets tegen vermag. Geschiedenis op het ontologische vlak of zoals Camus het verwoordde: de geschiedenis waar niemand op let.

Voor Hegel was de grote gangmaker achter de geschiedenis opgevat als ontologisch wordingsproces overduidelijk het conflict. Elk tijdperk gaat ten onder aan haar eigen innerlijke tegenstrijdigheden. Daarop volgt een omslag die deze tegenstellingen tot oplossing probeert te brengen.

Vervolgens worden die tegenstellingen in een hoger verband weer opgenomen. Tot ook die historische periode aan zijn eigen tegenstellingen ten onder gaat en het hele proces opnieuw begint. De z.g. Hegeliaanse dialectiek van these, antithese en synthese, gebaseerd op conflict.

Terloops zij hierbij opgemerkt dat Schopenhauer -een van zijn felste tegenstanders- dichter bij Hegel stond dan hij zelf meende. In zijn boek Der Wille zur Macht, duidt hij het streven naar macht aan als de drijvende kracht achter het menselijk gebeuren.
Onnodig te zeggen dat de macht van de een de onderwerping van de ander betekent, wat natuurlijk altijd leidt naar conflictsituaties. Er komt altijd een moment dat de slaaf “nee” zegt. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor groepen.

Veelbetekenend is ook dat voor Hegel de machthebber iemand was, die zijn leven durfde te riskeren (in een conflict met rivalen) om die macht te verwerven. Hij stond daarbij lijnrecht tegenover mensen zoals Hobbes en Bacon, die eerder meenden dat de macht bij gemeenschappelijke consensus aan zekere mensen gegeven was. Het sociale contract met de geur van democratie,  zoals we dat o.m. ook bij Rousseau aantreffen.

Macht voorkomend uit het in de waagschaal durven stellen van het eigen leven. Het leidde via allerlei filosofische en ideologische paden (die hier verder onbesproken blijven) naar de heroïsche Duitse romantiek met verstrekkende gevolgen voor het wereldgebeuren in de 20ste eeuw. Maar met onze huidige machthebbers heeft dat natuurlijk weinig van doen. Bekijfd door een oud al wat dementerend vrouwtje, meende onlangs een van onze machthebbers nu maar beter politiebescherming te kunnen aanvragen. 

Ook treffen we bij Hegel als legitiem kind van zijn tijd dezelfde vooruitgangsgedachte, waar de hele 19de eeuw van doortrokken was. Na twee wereldoorlogen liep dat geloof een stevige deuk en op de dag van vandaag is er niet veel meer van over. Onverbloemd pessimisme viert nu hoogtij. Tezamen met de verwachting van een naderende eindtijd wat ook al duizenden jaren oud is.

“De wereld waarin wij geboren werden was een stuk beter dan de wereld die wij straks verlaten’’, wordt een Amerikaanse vriend niet moe me te vertellen. Om de postmodernistische traditie in ere te houden, moet ik misschien bij vertellen dat hij na een dik betaalde baan op Wall Street, zich nu bezighoudt met het fabriceren van worsten in Chiang Mai.

Maar hij zegt het nog netjes. Hoe vaak heb ik het al talloze andere monden niet moeten horen: ‘The world is fucked man. Als het de dinosaurussen kon overkomen, kan het ons ook gebeuren. Extinction man…”

Voor Hegel ging de mensheid nog ergens heen, de geschiedenis had richting, een positieve voortgang, een uiteindelijk doel. Via de dialectische beweging zoals hij die zag, zouden we met zijn allen uiteindelijk worden opgenomen in de Wereldgeest. Al is dan niet precies duidelijk hoe hij zich die voorstelde. Een bevriende Franse filosofe, die van het bestuderen van Hegel haar levenswerk maakte, is er heilig van overtuigd dat de man een atheïst was.

Maar er komt bij Hegel ook plotseling een andere aap uit de mouw. Want met het opgaan in de wereldgeest, was het Pruisen dat daarin het verst was voortgeschreden. Het stond op de hoogste trede van de evolutie. Via allerlei sluipwegen werd die overtuiging tot een vruchtbare voedingsbodem voor het Duitse nationalisme.

Totdat het absolute idealisme dat Hegel gestart was in Heidegger – die zich met de Nazi’s verbond- een voorlopig eindpunt vond. Je kunt je rechtens afvragen waarom het uitgerekend Pruisen was dat voor Hegel in het wordingsproces het verst was gevorderd. Waarom niet Engeland, Amerika of een of andere stam in donker Afrika? Dat dialectische wordingsproces was immers een soort objectieve natuurwet, zoals de zwaartekracht dat is, waaraan we allemaal gelijkelijk zijn onderworpen..

We vermogen er niets tegen. Het vindt gewoon plaats of we dat nu willen of niet. Zelfs als er in dat proces al een richting te ontdekken zou zijn (wat nog maar de vraag is) is er geen mens of land dat kan claimen daarin het verst te zijn voortgeschreden. Tenzij we ons als een uitverkoren volk beschouwen, waaraan heus niet alleen de Joden zich genoeglijk gekoesterd hebben, maar als we er Simon Schama op nalezen de Nederlanders kennelijk ook. Om van Arische reinheid hier maar niet te spreken.

Bovendien, als wij, sceptici die we tegenwoordig zijn, de dialectiek van Hegel op haarzelf toepassen dan moet die ook aan interne tweespalt ten onder gaan.  Als we dat doen blijft er geen spat van heel en rust hij volkomen op drijfzand.

Marx als erfgenaam van Hegel zag eveneens het conflict als de grote roerganger van de geschiedenis: de klassenstrijd tussen de bourgeoisie en het proletariaat. Uiteindelijk- de geschiedenis had immers een bepaalde richting- zou die door het proletariaat gewonnen worden.

Daar hoefde je verder niets aan te doen. Het zou toch wel gebeuren geloofde de jonge Marx. Toen het langer ging duren dan hij verwacht, werd hij wat ongeduldig en besloot de geschiedenis een handje te helpen via politiek engagement. Revolutie…, die in Rusland en elders, miljoenen mensen het leven zou kosten.

Waarom ik dat hier noem? Simpelweg omdat het laat zien, wat het westers denken steeds opnieuw doet. Het probeert een ethisch beginsel af te leiden uit een ontologisch wordingsproces dat het zonder ons kan stellen. En wil zich vervolgens engageren om dat proces daadwerkelijk te laten plaatsvinden. Een grote ongerijmdheid natuurlijk.

De geschiedenis is ofwel intrinsiek ethisch of je het nu voorzienigheid, teleonomie of entelechie noemt en dan begeef je je op religieus terrein.  Of is ze is dat niet. En als dat laatste waar is, is alle ethiek niet meer dan een armzalig menselijk maaksel waarmee we het moeten zien te stellen. Dat maakt nederig ten aanzien van de eigen overtuigingen.

En nu toch even terug naar Kaag en haar slippendrager klimaatdrammer Jette. Vergaande maatregelen willen ze in dat klimaatbeleid. Daar hebben ze best wat conflicten voor over. Zelfs als al die maatregelen globaal gesproken nauwelijks van invloed zijn. Want Nederland moet vooroplopen en het lichtend voorbeeld zijn op hun globalistische toneel.

Zo dicht mogelijk tegen de wereldgeest aan. Het zal de wereld wel eens even een poepje laten ruiken. Ik kan het echt niet helpen  hier Hegel menen te horen spreken, toen hij Pruisen zat te verheerlijken. Het uitverkoren volk. De Übermensch van Nietzsche (ook stevig beïnvloed door Hegel) woont voor deze lieden nu in Nederland. Naar alle waarschijnlijkheid houdt hij zich op in Den Haag en Nijmegen…