‘Totgesagte leben länger’, zeggen de Duitsers als iemand weer eens het einde van een mens of organisatie aankondigt en deze tot veler verrassing veerkrachtiger blijkt dan gedacht. Opa stond met een been in het graf, en zie, hij laat weer fluitend de hond uit. De Franse president Emmanuel Macron verklaarde de NAVO vijf jaar geleden ‘hersendood’ en we kunnen vaststellen dat hij zich ook daarin zwaar heeft vergist.

De NAVO is misschien niet topfit, maar nog altijd bij de tijd. Soms heeft de alliantie last van zwakteaanvallen, maar tot dusver heeft het altijd overleefd. Volgens experts is het het langst bestaande en meest succesvolle bondgenootschap in de geschiedenis.

In Washington viert de NAVO dezer dagen zijn 75ste verjaardag en het is geen samenzijn waar de juichstemming overheerst. De vele crises in de wereld geven daartoe inderdaad weinig aanleiding. Dat is ook de reden waarom geen van de 32 leden het bestaansrecht nu in twijfel trekt. Dankzij Vladimir Poetin en zijn oorlog in Oekraïne wilden Finland en Zweden, die van oudsher neutraal waren, met spoed lid worden. De aanleiding tot de oprichting in 1949 waren de Russische agressie en dreiging en 75 jaar later is dat onverminderd van toepassing.

Bij een succesverhaal moet je erop letten dat je de moeilijke episodes niet overslaat. Binnen de NAVO zijn er bijna altijd spanningen geweest tussen de VS en de Europese lidstaten. De Amerikanen vonden al gauw dat de Europese tak te weinig deed, financieel en militair. Wat Donald Trump tijdens zijn eerste ambtsperiode rond toeterde, vonden zijn voorgangers ook, al hielden ze het doorgaans binnenkamers. De Europese landen moesten hun contributie betalen, 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Met zijn dreigement uit de NAVO te stappen haalde Trump Europa uit haar zelfvoldane middagdutje. Maar pas toen Poetin twee jaar geleden Oekraïne binnentrok, was men echt klaarwakker.

In Europa vroegen ze zich af of de VS hen daadwerkelijk te hulp zou schieten, als de Russen een NAVO-lid zou aanvallen. De Amerikanen waren daartoe verplicht wegens artikel 5 van het NAVO- verdrag – een voor allen en allen voor een. Maar zouden ze het ook doen? De Russen beschikten over kernwapens waarmee ze de VS konden vernietigen. Zou Washington bereid zijn een kernoorlog te riskeren voor de verdediging van Europa? Zouden ze New York of Chicago opofferen voor Parijs of Berlijn?

Washington heeft de hemel zij dank nooit voor het dilemma gestaan, maar het sluimerde altijd op de achtergrond. Mede daarom besloot de Franse president Charles de Gaulle in de jaren zestig van de vorige eeuw een eigen atoommacht op te bouwen. (Een andere reden was prestige. Met kernwapens was je een grootmacht, iets waar de voor grandeur gevoelige De Gaulle zeer aan hechtte,) Met de force de frappe had Frankrijk zijn eigen afschrikkingsmacht, voor het geval ze in de VS toch koude voeten zouden krijgen.

In de jaren 80 vreesde vooral Berlijn dat Washington een eventuele kernoorlog tot Europa wilde beperken, met Duitsland als slagveld, en dat leidde ook in onze polder tot massale protesten tegen de plaatsing van middellange afstandsraketten. Ook die crisis werd doorstaan. En toen in 1989 de Muur viel, dachten optimisten dat het ‘einde van de geschiedenis’ was aangebroken. De NAVO kon veilig worden opgedoekt.

We zijn nu wijzer en de alliantie staat voor ‘nieuwe uitdagingen’. De belangrijkste is dat de VS zijn strategisch zwaartepunt heeft verlegd naar het Verre Oosten om de nieuwe supermacht China het hoofd te bieden. De consequentie is dat de Europese tak zich meer dan ooit zichzelf moet leren bedruipen. Dat is in de meeste hoofdsteden inmiddels doorgedrongen, maar voor het concreet gestalte heeft gekregen zijn we minstens 5 tot 10 jaar verder. Het is trouwens nog maar de vraag of de crimineel in het Kremlin ons die tijd gunt. Bij dictators is het raadzaam het worst case scenario bij de hand te houden.

Onder rustiger omstandigheden zou die ombouw van de NAVO al een enorme klus zijn. Het wordt nu extra bemoeilijkt door een leiderschapscrisis in het Westen. Joe Biden heeft veel goed gedaan, ook voor de NAVO, maar dreigt alles, inclusief zijn plaats in eregalerij der staatslieden, te verspelen door zijn weigering in te zien dat hij te oud en zwak (fysiek en geestelijk) is voor nog vier jaar in het Witte Huis. Misschien is het voorbarig te stellen dat hij en zijn partij, de Democraten, de loper uitrollen voor Trump. Maar ze leggen de sleutel wel onder de mat. Wat Trump gaat doen, weet hij waarschijnlijk zelf niet, daarom geldt ook hier het worst case scenario.

Als we dat in Europa enigszins met staatsmanschap konden compenseren, was die crisis mogelijk binnen de perken te houden. Maar zowel in Berlijn en Parijs zitten met Olaf Scholz en Emmanuel Macron zwakke regeringsleiders die niet in staat zijn leiding te geven aan Europa.

Niettemin, de vlag hoeft bij alle problemen (nog) niet halfstok. De NAVO zal overleven, domweg omdat dit in het belang is van de VS en Europa. Wie dat in twijfel trok, weet sinds de oorlog in Oekraïne beter. Het zal niet zonder slag of stoot gaan. Trump zal van tijd tot tijd de boel op stang jagen, maar het hoogstwaarschijnlijk, tegen de juiste prijs, daarbij laten. Mocht hij toch snode plannen smeden, is het naast zijn generaals en adviseurs ook aan Mark Rutte hem daarvan te weerhouden.

En volgens insiders is de nieuwe secretaris-generaal daarvoor de aangewezen figuur.