Weinig wordt zo overgewaardeerd als de politieke solidariteitsbetuiging. Europarlementariërs die zich in het blauw-geel van de Oekraïne hullen. Moties die toetreding tot de EU eisen. De lofzangen op de onverzettelijke president Volodymyr Zelensky. De hoofdstad voortaan Kyiv in plaats van Kiev noemen. Veroordelingen van Vladimir Poetin door de VN. Met als klapstuk het voorstel van Ursula Von der Leyen om de Oekraïne versneld op te nemen in de EU.
Als zo vaak maskeren die steunbetuigingen voornamelijk machteloosheid. Al die door verontwaardiging ingegeven moties, resoluties en voorstellen konden en kunnen de Oekraïne niet helpen. De tiran van het Kremlin gaat de oorlog winnen. Miljoenen Oekraïners zullen hun land ontvluchten. De ravage en ontreddering zullen inmens zijn.
Zeker, Poetin zal daarvoor de rekening betalen. De sancties zullen dit keer diep in het vlees snijden, verzekeren deskundigen. Hij en met hem zijn regime en land zullen de paria van de internationale gemeenschap worden.
Alleen, voor hoe lang? Als een ding vaststaat in de wereldpolitiek, is het dat je een grootmacht met kernwapens niet blijvend kan negeren.
Het Westen heeft lang in de waan verkeerd dat dit mogelijk was. Rusland was als de grote verliezer uit de Eerste Koude Oorlog gekomen. De liberale democratie was de onbetwiste regeringsvorm van de toekomst. Begrippen als invloedssferen en machtsevenwicht konden worden opgeborgen op de rommelzolder van de geschiedenis. Er brak nog net geen stralende dageraad aan, maar de toekomst zag er in elk geval hoopgevend uit. De Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama stelde zelfs het ‘einde van de geschiedenis’ vast.
Er zijn dingen die je ook in een moment van triomf beter niet kan vergeten. De geschiedenis houdt nooit op. De Sovjet Unie mocht dan van het toneel verdwenen zijn, Rusland bleef bestaan. Sommige grenzen werden opnieuw getrokken, maar de geografie veranderde niet. Aan de oostgrenzen van de nieuwe NAVO- en EU-staten likte een vernederde reus zijn wonden en zon op wraak. Het Kremlin was nog te zwak om de toetreding van voormalige vazalstaten als Polen, de Baltische landen, Hongarije etc tot de NAVO en EU te verhinderen, maar bij de Oekraïne gingen de hakken in het zand. Met de tragische gevolgen die we nu dagelijks op de tv zien.
De Oekraïne was een soeverein land en een soeverein land mag zelf kiezen hoe het zijn toekomst inricht. Dat is een bijna heilig grondbeginsel van het volkenrecht. Maar zoals bijna alle prachtige grondbeginselen zijn ze niet absoluut. Een klein land dat in de schaduw van een machtige buur moet overleven, weet dat zijn soevereiniteit beperkt is. Anders zal die machtige buur hem daar wel aan herinneren. Finland tijdens de Eerste Koude Oorlog is het voorbeeld uit het boekje. Het was formeel een democratie met alle instituties van dien: vrije verkiezingen, vrije pers, etc. Maar in zijn defensie- en buitenlandse politiek volgde Helsinki het draaiboek van Moskou. Het wist dat het geen lid van de NAVO en de EU kon worden. (Het is inmiddels lid van de EU maar (nog?) niet van de NAVO).
Niet alleen bij nader inzien was de ‘finlandisering’ ook een oplossing voor de Oekraïne geweest. Wetenschappers en diplomaten van de realistische school hadden een dergelijke vorm van neutraliteit al onmiddellijk na de Val van de Muur bepleit. Zo’n oplossing is niet optimaal, want dat bestaat niet, maar wel een waarmee iedereen, Rusland, de Oekraïne en het Westen, had kunnen leven. Het had van alle partijen terughoudendheid en inschikkelijkheid geeist. Het Westen had Kiev niet het lidmaatschap van de NAVO en de EU in het vooruitzicht moeten stellen. Moskou had het bestaansrecht van het voormalige broedervolk moeten erkennen. En Kiev had moeten inzien dat dit het maximale was dat erin zat. De schoonheidsprijs krijg je er niet voor, maar die wordt in de wereldpolitiek sowieso zelden uitgereikt.
Of Poetin hiermee akkoord was gegaan, valt natuurlijk niet met zekerheid te zeggen. Misschien wel, misschien niet. Bij een dictator met ruim 20 dienstjaren op de teller en die geen afwijkende opinies duldt, verdwijnt de realiteitszin vaak door de achterdeur. Dus het is goed mogelijk dat hij alsnog het oorlogspad had gekozen. De kans was vermoedelijk kleiner geweest, maar die inschatting kan net zo goed te naïef zijn.
Wie gewend is in machtsverhoudingen te denken, denkt ook in termen van rivaliteit en dreiging. De VS is nog steeds de enige supermacht maar heeft serieuze concurrentie gekregen van China. De ambities van Beijing zijn bekend. President Xi Jinping wil de VS aflossen als de supermacht van in elk geval deze, en bij voorkeur van de komende eeuw(en). Het zal een hele klus zijn om die ambities in vreedzame banen te leiden en dat kan alleen in samenwerking met bondgenoten.
In deze titanenstrijd zou Rusland ondanks alles een welkome bondgenoot voor het Westen zijn geweest. Moskou en Beijing zijn ondanks een gezamenlijk communistisch verleden geen natuurlijke bondgenoten. Dat Poetin zijn wagon nu toch heeft aangekoppeld bij XI had misschien voorkomen kunnen worden. Poetin had daarvoor zeker een prijs gevraagd. En als dat de neutraliteit van de Oekraïne was geweest, had het Westen die prijs moeten betalen. Met pijn in het hart en de verontwaardiging was groot geweest. Dat is het wezen van Realpolitik: erkennen dat er zelden echt bevredigende oplossingen zijn. Het gaat vrijwel altijd om het minste van twee kwaden. Valse hoop moet daarbij te allen tijde vermeden worden.
6 maart 2022 op 16:12
Weer een uitstekende beschouwing moet mevrouw Ollegren maar is gauw gaan lezen.