Begin deze week hield de Duitse minister van defensie een wat de Oosterburen een ‘Grundsatzrede’ noemen. In zo’n rede wordt een nieuwe koers aangekondigd. Er is lang aan gewerkt, veel over gebrainstormd en de wereld moet ervan opkijken. Dus wat zei Christine Lambrecht in Berlijn? ‘Duitsland is door zijn omvang, ligging en economische macht voorbestemd om een leidende rol in Europa te spelen. Of we dat nu leuk vinden of niet’.

Tja… Een buitenstaander is geneigd te zeggen dat dit vanzelfsprekend zou moeten zijn. De Bondsrepubliek is het grootste, rijkste en belangrijkste land in Europa. Alleen al daardoor zou het die leidende rol op zich moeten nemen. In veel opzichten doet Berlijn dat ook. Er is in de EU op vele terreinen, economisch, financieel, crisisbestrijding van welke aard ook, weinig mogelijk zonder de sturende hand van Berlijn. Maar op defensiegebied wilden de Duitsers nog wel eens hun ooit martiale snor drukken.

Die terughoudendheid heeft de overbekende historische oorzaak. Na twee wereldoorlogen en de holocaust vonden de wereld, en de Duitsers zelf, dat Duitsland niet meer op avontuur mocht gaan. Duitsland zou genoegen nemen met een bescheiden rol op het wereldtoneel. Aan de ketting gelegd in de EU en de NAVO. Daar konden alle partijen prima mee leven. De Bondsrepubliek kon een economische grootmacht worden en de wereld hoefde niet langer bang te zijn voor het gestamp van Duitse laarsen.

In de loop der jaren werd het voor Berlijn vooral een alibi om zich op dat wereldtoneel zo klein mogelijk te houden. Niet altijd en niet overal, sinds een jaar of 20 neemt Duitsland deel aan  internationale missies zoals in Afghanistan en Somalië. Na uitputtende debatten en aanvankelijk schoorvoetend, maar goed, ze doen mee. Maar een leidende rol? Nee dank u.

Na de Russische inval in de Oekraïne leek dat te veranderen. Bondskanselier Olaf Scholz hield een paar dagen na het begin van Vladimir Poetins ‘speciale militaire opreratie’ een ‘Grundsatzrede’ die vele malen belangrijker was dan die van Lambrecht. Duitsland ging zich op grote schaal herbewapenen, zou het defensiebudget eindelijk verhogen en veroordeelde de Russische agressie. In de annalen is de toespraak inmiddels al bijgeschreven als de  ‘Zeitenwenderede’, die een historisch keerpunt markeert. Duitsland was wakker geschud.

De praktijk bleek ietwat moeizamer. De coalitie van sociaaldemocraten (SPD), Groenen en liberalen (FDP) in Berlijn bleek verdeeld over de levering van wapens. De Groenen en liberalen wilden sneller en meer leveren dan de SPD. Scholz had binnen zijn eigen SPD bovendien te maken met een sterke pacifistische en pro-Russische linkervleugel. Onder het mom van ‘geen verdere escalatie’ en omdat de oorlog toch niet was te winnen, vonden sommigen dat Kiev beter de witte vlag kon hijsen.

Daarnaast werd de kanselier geconfronteerd met een erfenis van alle voorgaande regeringen. Duitsland had zich te afhankelijk gemaakt van Russisch gas, kolen en olie. Poetin kan de Duitse economie en samenleving ontwrichten en in een ongekende crisis storten als hij dat wil. En ga er maar vanuit dat hij daarvoor niet zal terugdeinzen. Zoals de stichter van het Sovjet-imperium, Vladimir Iljits Lenin, al wist: Wie Berlijn heeft, heeft Duitsland en wie Duitsland heeft, heeft Europa. Dat Scholz bang is voor escalatie en Duitsland buiten de oorlog wil houden, mag je hem niet kwalijk nemen.

Duitsland deed mee met alle sanctiepaketten tegen Moskou en leverde wapens maar het viel vooral de bondgenoten in Oost-Europa op dat Berlijn de neiging had om zich achter in de rij op te stellen. Er werd opvallend vaak naar excuses gezocht om toch maar niet de door de Oekraine de gevraagde wapens te leveren. Of omdat ze ‘niet geschikt’ zouden zijn of omdat het Duitse leger, de Bundeswehr, ze zelf nodig had. Er werden allerlei omslachtige constructies opgetuigd om zelf niet te hoeven leveren. Als de Polen hun gemoderniseerde Sovjet-tanks aan Kiev leverden, zouden de Duitsers die vervangen door hun tanks. Uiteindelijk mochten de Oekraïners toch Duits luchtdoelgeschut en pantserwagens ophalen. Maar de omtrekkende bewegingen rond de hete brei waren niet goed voor de Duitse reputatie.

De oorlog zou nu met het Oekraïense offensief wel eens de beslissende fase kunnen ingaan. Kiev heeft om het momentum van het offensief vast te kunnen houden dringend meer offensieve wapens nodig. Van Berlijn zouden ze graag Leopard-2 tanks ontvangen die als de beste in hun soort gelden. En ja hoor, Lambrecht die net haar rede over de Duitse leidende rol had uitgesproken, dook meteen weg achter de ondertussen versleten excuses. De Budeswehr had de Leopards zelf nodig, verdere escalatie moest worden voorkomen en bovendien leverden de bondgenoten evenmin aanvalswapens. Dat laatste argument werd per omgaande door de Amerikanen en de NAVO van tafel geveegd. Het stond elk NAVO-lid vrij de wapens te leveren die het wilde.

En zo gaan ze in Berlijn weer op herhaling. De Groenen en liberalen willen de Leopards zo snel mogelijk leveren en in de SPD zitten de rechter- en linkervleugel elkaar weer in de haren.   Scholz kijkt ernaar alsof hij met al dat gedoe niets te maken heeft. Leiding geven aan zijn eigen kabinet geeft hem al kopzorg genoeg, dus op een leidende rol van Duitsland in Europa hoeven we voorlopig niet te rekenen. Dat blijven ze in Berlijn, zie de laatste zin in het citaat van Lambrecht,  ‘niet leuk’ vinden.