Natuurlijk is de opmars van radicaal- en extreemrechts bij de Europese verkiezingen een verontrustende ontwikkeling. Rond een vijfde van de 720 vers gekozen Europarlementariërs komen uit de bruine tot donkerbruine hoek. De ‘ruk naar rechts’ valt dus absoluut niet te bagatelliseren. Niettemin, daar staat tegenover dat het politieke midden zich staande heeft weten te houden. De Conservatieve EVP won iets en blijft de grootste ‘familie’, terwijl de sociaaldemocraten gelijk bleven en de Groenen en liberalen fors verloren.

Wie zijn glas graag halfvol ziet, kan er bovendien op wijzen dat radicaal-rechts vermoedelijk niet als een blok zal optreden. Er zijn twee grote fracties, Identiteit en Democratie (ID) en Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) plus nog wat loslopend extreem volk en die kunnen niet goed door een deur. Marine Le Pen, de Franse populisten-leider, wil graag een hechte samenwerking tussen beide grote fracties, maar dat lijkt een illusie.

Europese verkiezingen zijn in de eerste plaats nationale verkiezingen en daarom zijn de uitslagen in de twee belangrijkste EU-landen het belangrijkst. En dat was schrikken. Niet alleen omdat de extreemrechtse partijen enorm wonnen. Det was geen verrassing. Maar het alarmerende van de uitslag in Duitsland en Frankrijk is de vernedering van beide regeringsleiders. President Emmanuel Macron (14,6 procent) werd ruim ‘gedubbeld’ door Marine le Pen (31) en Olaf Scholz (13,9) nog meer door de conservatieve CDU/CSU (30,9). Daarmee was de gifbeker voor Scholz en zijn sociaaldemocratische SPD nog niet leeg. Ondanks een pakket schandalen werd de extremistische Alternative für Deutschland (AfD) de tweede partij (15,9).

Die resultaten zijn voor de EU vermoedelijk belangrijker dan de vraag of Commissievoorzitter Ursula von der Leyen (EVP) zich wel of niet mag laten herverkiezen met stemmen van de ECH van de populistische Italiaanse premier Giorgia Meloni.

In elk geval in Frankrijk breken er roerige tijden aan. Macron vecht voor zijn politieke overleven. En daarom kondigde hij voor iedereen onverwacht voor volgende maand parlementsverkiezingen aan. Vriend en vijand vragen zich af waarom hij het risico van een nieuwe afstraffing neemt. Omdat iedereen aanneemt dat de president niets ondoordachts en/of impulsief doet, gaat men ervan uit dat er een ‘plan’ is. Dat het geen sprong in het duister wordt onder het motto ‘god zegene de greep’.

De meest plausibele verklaring is dat hij hoopt dat de Franse kiezer nu hij zijn hart heeft kunnen luchten bij zinnen komt. Die kiezer heeft Macron weer op zijn nummer kunnen zetten, maar zou nu met een weer heldere blik inzien dat Marine Le Pen als premier toch echt niet kan. Die truc heeft tot dusver altijd gewerkt bij de presidentsverkiezingen. Die vinden in twee ronden plaats. In de eerste ronde mag de kiezer ‘zijn hart volgen’ en lucht geven aan zijn onbehagen, als hij in de tweede ronde maar ‘zijn hoofd volgt’ en een nette kandidaat kiest. In deze redenering zijn de Europese verkiezing de eerste ronde en de parlementsverkiezingen de tweede.

Of die vlieger dit keer opgaat, is zeer de vraag. Macron is impopulairder dan ooit en de gok is daardoor riskanter dan ooit, hoe beredeneerd die ook mag wezen. Want als Le Pen die verkiezingen overtuigend wint, zal ze aanspraak maken op het premierschap. In dat geval moet de president  ‘samenleven’ (cohabitation) met een Eurosceptische, Poetin-vriendelijke premier. Hij kan alleen maar hopen dat er na de verkiezingen genoeg ‘nette’ partijen bereid zijn tot een ‘cordon sanitaire’.  Want op eigen kracht zal hij Le Pen niet uit het Hôtel Matignon, de ambtswoning, kunnen houden. Hoe het ook uitpakt, zijn positie zal ernstig zijn ondermijnd.

Collega Scholz is allesbehalve een gokker. De kanselier is een onverstoorbare doormodderaar die erg overtuigd is van zijn eigen gelijk. Alleen, de kiezer heeft het helemaal met hem gehad. De partijtop lijkt nog achter hem te staan maar wie zijn oren spitst, hoort het zagen aan zijn stoelpoten. De Euroverkiezingen waren al een enorme zeperd, maar als de SPD in september bij drie deelstaatverkiezingen in het oosten wordt weggevaagd, zeer waarschijnlijk, is hij niet langer te handhaven. Bovendien zou er een opvolger klaar staan, minister van defensie Boris Pistorius, de met afstand populairste politicus van het land. Zelfs als het zo’n vaart niet zal lopen en Scholz van zijn partij mag doormodderen, is hij een zwakke kanselier van een even zwakke regering.

Voor zover ik kan nagaan hebben er in Parijs en Berlijn (vroeger Bonn) nooit tegelijk twee zwaar aangeslagen regeringsleiders gezeten. De voorgangers waren misschien niet allemaal staatslieden van de bovenste plank, de samenwerking liep niet altijd even gesmeerd, maar de ‘as’ bleef wel draaien. En daarmee de EU. Maar als de leiders van de twee belangrijkste landen door binnenlands falen ernstig verzwakt zijn, heeft dat consequenties voor de EU. Hun gezag bij de collega regeringsleiders kan niet anders dan aangetast zijn. En dat zal de besluitvorming en de daadkracht nog meer dan nu al het geval is bemoeilijken.

Het gebeurt allemaal in een tijd dat Europa in een ongekende crisis verkeert, met de grootste oorlog sinds WO II in de achtertuin, een dictator, Vladimir Poetin, die grommend aan het hek staat en een bondgenoot die, als Donald Trump terugkeert in het Witte Huis, Europa aan haar lot dreigt over te laten.

Er valt veel voor te zeggen dat de grote winnaar van de Europese verkiezingen Vladimir Poetin heet. De leiders van de belangrijkste landen aangeschoten en stevige winst voor hem welgezind extreemrechts. De dictator in het Kremlin kan tevreden zijn