Donald Trump schijnt Boris Johnson eens de kleine Trump te hebben genoemd. Dat was een compliment. Want al ben je kleiner, je bent toch een soort Trump. De lijst van overeenkomsten is inderdaad opmerkelijk. Dezelfde ambities, dezelfde visie (nou ja), dezelfde zelfoverschatting. En net zoveel chaos, incompetentie, blunders, leugens en schandalen.

Trump en Johnson zijn allebei charismatische populisten die wisten te profiteren van de afkeer van het establishment. Geen van beiden waren jongens van het volk. Boris had op een exclusieve kostschool en elite-universiteit gezeten. Trump is een parvenu die van zijn vader een zak geld had meegekregen. Niettemin voelden ze haarscherp aan wat er onder ‘het volk’ leefde. Dankzij dat talent wonnen ze verkiezingen. Veel verder reikte het niet.

Het winnen van een verkiezing was voor Trump en Johnson genoeg  om hun partij in de houdgreep te nemen. Of beter, de Conservatieven (Tory’s) en de Republikeinen hebben zich met huid en haar aan hen uitgeleverd. In hun kruiperige zelfverloochening gingen de Republikeinen verder dan de Conservatieven. Zij werden de Trump-sekte. Voor de Conservatieven bleek zoiets  nog net een paar stappen te ver.

De democratie bestaat bij de gratie van haar zelfcorrigerend vermogen. Als een regering ons niet langer bevalt en/of te vaak teleurstelt kunnen we haar bij de eerstkomende verkiezingen wegsturen. De afgewezen partijen en hun leiders weten vervolgens wat ze te doen staat. Ze stappen op. Een nieuwe regering mag het proberen tot deze op haar beurt de kiezers teleurstelt en weggestemd wordt.

Donald Trump was de eerste regeringsleider van een moderne democratie die weigerde dit fundamentele beginsel te respecteren. Hij had de verkiezingen in november 2020 niet verloren. Het was onmogelijk dat zijn Democratische rivaal Joe Biden had gewonnen. Trump was van de overwinning ‘beroofd’. Dat werd in de Trumpiaanse mythevorming ’the Steal’ (de Diefstal).

Daar klopte van voor tot achter niets van, zoals uit en te na is vastgesteld. De verkiezingen waren eerlijk en opmerkelijk rimpelloos verlopen. Voor het door complottheorieën bezeten deel van zijn achterban maakte dat niets uit. Het resultaat van die onderzoeken was juist het onomstotelijk bewijs dat het establishment hun held had bestolen. Opgehitst door ‘hun’ president bestormden ze het Capitol, de parlementsgebouwen in Washington.

Trump heeft de Amerikaanse democratie in een diepe crisis gestort. Maar hij deed het niet alleen. De top van de Republikeinen verleende haar actieve medewerking. Over hun motieven kunnen we gissen maar het is niet aannemelijk dat de meesten ook maar een breukdeel van een seconde in the Steal hebben geloofd. Maar zonder de steun van Trump maakt een Republikeinse kandidaat nauwelijks kans op de nominatie voor een zetel in Huis van Afgevaardigden of de Senaat. Ze hebben zich willens en wetens overgeleverd aan zijn luimen en grillen, als sekteleden aan hun goeroe. Het handjevol overgebleven Republikeinse anti-Trumpers kunnen alleen maar hopen dat hun partijgenoten Trump-moe worden of dat hij oud en ziek van het toneel verdwijnt.

(Waarschijnlijk hopen ze nog meer dat Trump voor zijn aandeel in de Capitol-bestorming wordt vervolgd. Of dat gebeurt, weet vermoedelijk niemand, ook de minister van justitie (nog) niet. In dat geval moeten we rekening houden met een opstand van zijn fanatieke achterban. Dat is wat je noemt een duivels dilemma: tussen recht en het risico van een gewapende rebellie en volgens pessimisten mogelijk een burgeroorlog).

In Londen kunnen we uitsluiten dat zwaarbewapende Boris-fans naar Downing Street 10 oprukken. Onder de Brexit-aanhangers zitten warhoofden maar staatsgevaarlijk zijn ze niet. Dat is een verschil met de situatie in de VS. De andere is dat de Conservatieven zelf hun leider aan de dijk hebben gezet. Johnson verzette zich uit alle macht, de afdrukken van zijn vingernagels zitten in het houtwerk van zijn ambtswoning,  maar het was voorbij. De lijst schandalen, leugens en blunders was inmiddels lang als een traploper en de partij wilde daar niet over struikelen. De afweging van de Tory-kopstukken viel anders uit dan die van hun Republikeinse collega’s. In de VS blijft Trump voor de Republikeinen een stemmenkanon. Johnson dreigde een electorale handicap te worden.

Het is altijd tamelijk potsierlijk als politici opeens hun waarden en integriteit ontdekken zoals Johnsons ministers de afgelopen dagen deden. Alsof ze niet wisten met wie ze te doen hadden en daar niet achter hun hand regelmatig hun beklag over hadden gedaan. Iedereen die Johnson langer dan twee dagen heeft meegemaakt, wist wie, wat en hoe hij was. Een egotripper met een doel in het leven: premier worden. In de voetstappen treden van zijn idool Winston Churchill. Maar premier zijn, besturen, moeilijke keuzes maken en impopulaire maatregelen nemen, wilde hij niet. Anders dan zijn idool was hij opgetrokken uit bordkarton. Achter de afbeelding gaapte de leegte. En zoals de Republikeinse leider verantwoordelijk zijn voor Trump, zijn de Tory’s dat voor Johnson.

Bij de Conservatieven breekt nu een leiderschaps- en dus machtsstrijd uit.  De partij is gespleten tussen harde Brexiteers en gematigder figuren en de eerste kandidaten uit beide kampen lopen zich al warm. Het zal aardig zijn om te zien wie nog met Boris geassocieerd wil worden. Vermoedelijk niemand. Aan Johnson hangt ondanks de grootse verkiezingsoverwinning van drie jaar geleden teveel de ranzige stank van schandalen en mateloos falen.

De Conservatieven zijn wat dat betreft verder dan de Republikeinen. Die zitten vooralsnog vastgeketend aan Trump. En de bevrijding van hem zal veel moeilijker worden dan het afscheid van Boris voor de Tory’s.