Er zijn verschillende manieren om de neergang van een partij te beschrijven. De Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway laat een personage in een roman vertellen hoe hij failliet ging: eerst geleidelijk en toen abrupt. Je kunt ook de wet van Murphy aanhalen: alles gaat mis wat mis kan gaan. En in het voetbal heb je 80 procent balbezit, krijg je kans op kans maar de bal wil er niet in en tenslotte verlies je door een eigen doelpunt. En om de treurnis af te ronden blijkt de partijtop incompetent, zoals beschreven door het Peter Principle.

Al deze manieren zijn van toepassingen op de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD). De partij staat op het punt te imploderen door zaken op hun beloop te laten (Hemingway). Vervolgens loopt alles in het honderd (Murphy). En dan schiet de lijsttrekker bij de Europese verkiezingen ook nog de bal in eigen doel. Waarna de partijleiding de boel boven het hoofd groeit en met de handen in het haar zit (Peter).

Tot voor kort was de AfD volgens peilingen de tweede partij, maar de kiezers beginnen nu aan hun stutten te trekken.

Schandalen horen bij populisten als stank bij een mestvaalt. Omdat het in dit bestek ondoenlijk is, ze allemaal af te vinken, beperk ik me tot de meest recente. Twee kopstukken, onder wie de Euro-lijsttrekker Maximilian Krah, zouden geld hebben aangepakt uit Rusland. Een naaste medewerker van Krah zit in voorarrest omdat hij gespioneerd zou hebben voor China, waarmee Krah zelf ook warme banden blijkt te onderhouden. De medewerker werd ontslagen, maar Krah mocht van de partijtop aanblijven als lijsttrekker. Alleen, campagne voeren vonden ze geen goed idee.

Het kan nog gekker. In een interview met een Italiaanse krant verklaarde Krah dat niet alle SS-ers crimineel waren. Onder Hitlers stoottroepen hadden immers ook veel boeren gezeten. De AfD-leiders, Alice Weidel en Tino Chrupalla, grepen dit maal wel in. Krah kreeg een campagneverbod. Hij werd ook op staande voet uit het partijbestuur gezet, maar mag kennelijk wel aanblijven als lijsttrekker. Waarom, leggen Weidel en Chrupalla niet uit. Waarschijnlijk omdat het niet uit te leggen valt. Een AfD-Eurparlementarier die het leidende duo had gewaarschuwd, stapte hoofdschuddend uit de fractie en de partij.

De Europese geestverwanten zien het met toenemende verbijstering gebeuren. Marine le Pen, de leider van de Franse populisten, vond dat de AfD te ‘extremistisch’ was geworden en schopte de Duitse kameraden uit de gezamenlijke fractie in het Europese parlement. Le Pen is net als Geert Wilders bij ons in de polder en Giorgia Meloni in Italië bezig met een ambitieus project. Ze wil het populisme ‘ontgiften’ en verkiesbaar maken voor de ‘gewone’ rechtse kiezer. In dat verband heet haar partij niet langer Front National met zijn dubieuze associaties maar het vriendelijker klinkende Rassemblement National (Nationale Alliantie).

Met succes want de Rassemblement lijkt de grote winnaar van de Europese verkiezingen te worden. President Emmanuel Macron moet toezien dat zijn partij, Ensemble, steeds meer terrein verliest en een afstraffing over twee weken zou wel eens de voorbode kunnen zijn van een nog groter debacle bij de presidentsverkiezingen van 2027. Dat is nog ver weg, maar Le Pen neemt het zekere voor het onzekere. Ze wil de AfD niet langer in haar directe omgeving hebben.

Hoe je van een populistische splinter een radicaal-rechtse volkspartij maakt en daarnaast internationaal acceptabel wordt, laat de Italiaanse premier zien. Meloni’s binnenlandse agenda is van onverdacht populistische snit. Ze is en blijft islamofoob, voor de traditionele Italiaanse (katholieke) waarden, voor een hard asielbeleid en wil de staatsomroep (RAI) strak aan de teugel houden. Het vernieuwende zit in haar buitenlandse politiek. Meloni is voor steun aan Oekraïne, in het algemeen  pro-NAVO en beseft dat het voor haar land financieel zeer voordelig is om in de de EU te blijven. Het is eerder pragmatisch dan principieel, maar het werkt. Ze is sinds oktober 2022 minister-president en met afstand de populairste Italiaanse politicus. Behalve de scherpslijpers op links heeft vrijwel niemand het nog over de neofascistische wortels van haar partij.

Met deze strategie is Meloni het innemende gezicht van het Europese populisme geworden. Niet onnodig aanstoot geven, – let je op, Geert! -, en een reputatie als redelijke en betrouwbare partner opbouwen. Wie van beide dames het auteursrecht mag opeisen, laat ik in het midden, maar het is duidelijk dat Le Pen eveneens voor deze richting kiest. In eigen land waar nodig onwrikbaar, maar in en voor het buitenland gematigd, al heeft Le Pen hier nog wel een inhaalslag te maken.

Voor de AfD is dit inmiddels geen begaanbare weg meer. De partij is zo geradicaliseerd dat ze zelfs voor wat eerst toch geestverwanten waren, over de schreef gaat. Partijchef Chrupalla reageerde op de uitsluiting uit de Europese fracties met een tirade tegen de ‘Melonisering’ van radicaalrechts. Zijn partij zal ‘niet door het stof gaan om voor anderen aanvaardbaar te worden. Duitsland blijft voor ons voorop staan’.

In eigen land de weg kwijt en in Europa geïsoleerd. En niets wijst erop dat het beter wordt. Bij de Euro-verkiezingen zal het sowieso niet meer goed komen, maar er dreigt ook verlies bij bij drie oostelijke deelstaatverkiezingen in september. In de voormalige DDR is de AfD dé volkspartij, maar zou nu serieuze concurrentie krijgen van de beweging van de ex-communiste Sahra Wagenknecht. Als dat gebeurt, kan de partij uiteenvallen in meer of minder extremistische afsplitsingen. En dan is de implosie een feit.