Het is altijd weer vermakelijk om de reacties van politici op een verkiezingsuitslag te zien. Je hebt net een zetel verlies geleden, maar toch sta je als Frans Timmermans te juichen. Want links heeft weer het initiatief in Europa. De rest van Europa moest nog stemmen en Nederland heeft maar 31 van de 720 Eurozetels,  waarvan 8 voor GroenLinks/PvdA, maar dat mocht de pret niet drukken. Geert Wilders heeft er maar zeven, – plus zes! -, waarmee we de aanval van radicaal-rechts kennelijk als afgeslagen dienen te beschouwen.

Dat nog niet de helft van de kiezers de moeite nam om naar het stemlokaal te gaan, werd gemakshalve weggemoffeld. Want de opkomst was de grootste sinds 1979, dus… Dat is blij zijn met de dode mus, zou een niet-politicus zeggen.

De thuiskomst van de kermis zou zondag, als de uitslag uit de rest van de EU bekend wordt,  dus wel eens aan de frisse kant kunnen zijn. Wanneer blijkt dat de aanval van de populisten niet is afgeslagen.

Voor zover ik me kan herinneren, is het nooit anders geweest. Er waren altijd ‘lichtpuntjes’. Het had ‘erger gekund’. ‘Hier kunnen we ondanks alles toch moed uitputten’. Alleen als de catastrofe niet viel weg te framen of te spinnen, moest men de werkelijkheid wel onder ogen zien. Zeven jaar geleden verloor de PvdA 29 zetels, van 38 naar 9, en sommige sociaaldemocraten voorspelden het einde van de partij. Zes jaar later hadden ze gelijk gekregen en was de PvdA een aanhangsel van GroenLinks.

Een dergelijk inzicht komt alleen voor als de omvang van het debacle zelfs door de onverbeterlijke optimisten niet langer valt te ontkennen. Maar als de nederlaag relatief beperkt blijft, gloort steevast een nieuwe dageraad. Op zijn minst is het een aansporing om het de volgende keer nog beter te doen. Want we hebben het betere programma, de betere mensen enz, etc.

Waarom komen politici, Timmermans was donderdag niet de enige, met die onzin terwijl ze op hun vingers kunnen natellen dat geen zinnig mens erin trapt? Als een voetbaltrainer na een pak slaag verklaart, dat zijn elftal eigenlijk gewonnen heeft, tikt iedereen op zijn voorhoofd. Het is niet onwaarschijnlijk dat hij na zo’n uitspraak op zoek moet naar een nieuwe baan. Als men hem bij een andere club nog wil hebben, want zo’n coach wil je niet voor de spelersgroep hebben staan. Er is van alles mis in het voetbal, maar verliezen is nog altijd verliezen.

Maar kennelijk niet in de politiek. Hoe kan het toch dat iedereen, van links tot rechts, steeds weer op verkiezingsavond dezelfde nonsens verkoopt? Is er iets mis in de psyche van de politicus dat hij denkt daarmee weg te komen? Is hij of zij op dat moment ‘gewoon’ een ordinaire oplichter? Ze zijn natuurlijk gewend knollen voor citroenen te verkopen, dat is inherent aan de politiek, maar dit is zo doorzichtig dat een peuter er niet bij zijn ouders mee aan zou durven komen.

Politici worden zeker in verkiezingstijd permanent omringd door spindoctors, reclameboys en ander pr-volk. Hun taak bestaat uit het geloofwaardig en aantrekkelijk maken van hun kandidaat. Maar bij een nederlaag falen ze inzake geloofwaardigheid volledig. Geloven ze zo in hun trucs dat ze de werkelijkheid uit het oog verliezen? Of is er sprake van een black out of wat psychologen cognitieve dissonantie noemen, je wil en mag er niet in geloven, dus kan het niet gebeurd zijn?

Als je welwillender bent ingesteld, zou je kunnen zeggen dat de ontkenning dan wel relativering van de nederlaag een ritueel is. Het is een onmisbaar onderdeel van de verkiezingsavond. Een ritueel verbindt, smeedt samen, de ellende valt niet te ontkennen, de hoop werd de bodem ingeslagen, maar samen komen we het te boven. We laten ons niet kisten en kleinkrijgen. En dan moet je een zilveren rand kunnen laten zien, een nieuw begin, een rooskleuriger perspectief voorspiegelen. Goed mogelijk, want de mens en zeker de homo politicus zit raar in elkaar.

En het is een internationaal verschijnsel. Waar ter wereld ook verkiezingsavonden worden gehouden, zal de verliezer zeggen dat hij eigenlijk heeft gewonnen. De Indiase premier Narendra Modi rekende deze week op een verpletterende overwinning, kreeg een forste tik op zijn vingers, maar had toch ‘gewonnen’. Uiteraard slaat Donald Trump ook hier alles en iedereen. Aan de uitslag van de presidentsverkiezingen van vier jaar geleden viel niets te ontkennen. Trump had verloren. En omdat Trump vindt dat hij nooit, met geen mogelijkheid op een eerlijke manier welke wedstrijd ook, al gaat het om wie de grootste heeft, kan verliezen, had Joe Biden ‘zijn’ overwinning ‘gestolen’.  Het angstaanjagende is dat de top van de Republikeinen weet dat het flauwe kul is en er desondanks in mee gaat.

(Een dictator als Vladimir Poetin heeft het een stuk makkelijker. Hij steelt de overwinning en weet dat er geen haan naar kraait. Voor een dictator, en vooral zijn volk, wordt het echt gevaarlijk, als hij gelooft dat die 99 procent van de kiezers hem werkelijk steunt).

Zondagavond weten we hoe de EU heeft gestemd. Ik geef u op een briefje dat er in elk land weer voornamelijk winnaars zullen zijn. De dode mussen zullen uitgestald worden als jachttrofeeën en de naakte keizers zullen als in vol ornaat rond paraderen. De spindoctors zullen zich in bochten wringen en iedereen weet dat ze raaskallen. Het is het theater van de lach en het hoort klaarblijkelijk bij de democratie.