Supersnelle berechting met hoge straffen én een opstand van gewone nette burgers hebben – voorlopig althans – een eind gemaakt aan de golf van extreemrechts en racistisch geweld die de afgelopen twee weken over Britse steden is gespoeld. Daarbij zijn honderden mensen gewond geraakt onder wie vele politieagenten en werden bosjes relschoppers gearresteerd. Enkelen van hen zijn inmiddels veroordeeld tot celstraffen van soms twee tot drie jaar. Ook mensen die vanaf hun telefoon of tablet tot geweld hebben opgeroepen, worden vervolgd.

Aanleiding was de gruwelijke dood van drie kleuters op een dansschool in Southport, vlakbij Liverpool. Zij werden tijdens een festijn op muziek van hun idool Taylor Swift doodgestoken door een zeventienjarige jongen. Op sociale media ging onmiddellijk het gerucht dat de dader een asielzoeker is, een moslim die illegaal in Engeland verblijft. Daarop werden overal in het land moskeeën bestormd en in brand gestoken. De autoriteiten zagen zich gedwongen iets los te laten over de identiteit van de jongen, hoewel dat bij een minderjarige verdachte wettelijk niet mag. Het gaat om een zoon van ouders uit Rwanda. Daarop werden asielzoekerscentra en hotels waar asielzoekers verblijven het doelwit van de geweldplegers die de simpele logica volgden dat de verdachte dus niet een blanke Brit is; dat hij in Wales is geboren, maakte hen niet uit.

De zaak dreigde totaal uit de hand te lopen. De kersverse minister-president Keir Starmer, ooit de hoogste openbare aanklager van het Verenigd Koninkrijk, belegde het ene na het andere crisisoverleg en bezigde harde, stoere taal. Tot zijn opluchting zag hij dat de snelle en keiharde berechting waartoe hij opriep resultaat had: het geweld nam af. Wat daarbij hielp waren grote tegendemonstraties van modale Britten die de afgelopen dagen in tientallen steden lieten zien dat zij het racistische geweld meer dan beu zijn.

Na het uitbreken van de rellen rees de vraag waarom en waardoor het zo gruwelijk mis had kunnen gaan. De beschuldigende vinger ging meteen uit naar de sociale media waarop het ene na het andere valse gerucht werd verspreid en mensen werden opgehitst. Ook de eigenaar van X, de opvolger van Twitter, liet zich niet onbetuigd: ‘een burgeroorlog is onvermijdelijk’, zo sproeide de miljardair Elon Musk olie op het vuur.

Extreemrechtse groepen zagen in de dodelijke steekpartij hun kans schoon om de Britten te mobiliseren tegen asielzoekers en buitenlanders in het algemeen. Het klimaat is er naar: al jaren is er in het Verenigd Koninkrijk een soms giftig debat over de stroom vluchtelingen en gelukzoekers die het land binnenkomen. In de rechtse tabloids kunnen ze op weinig sympathie rekenen, om het vriendelijk uit te drukken. Ze zouden voortdurend worden voorgetrokken, ten koste van de gewone Brit, zo is het beeld. En de Conservatieven, veertien jaar lang aan de macht geweest, hebben de illegale immigranten vooral als een probleem neergezet – wat ze overigens nooit hebben opgelost. De partij ging zelfs zover dat ze een luchtbrug wilde opzetten naar Rwanda waarheen opgepakte illegalen heen gevlogen zouden worden – het eerste wat Keir Starmer als premier heeft gedaan heeft is dit onzalige plan intrekken.

Wat het klimaat ook geen goed gedaan heeft, is de Brexit. De Britse kiezer werd bij het referendum beloofd dat het uittreden uit de EU alleen maar positieve gevolgen zou hebben en dat onder andere de instroom van immigranten, al dan niet illegaal, zou afnemen. Daarvan is niets terechtgekomen: de instroom is juist veel hoger geworden. En het land is door de Brexit niet rijker maar veel armer geworden, de economische groei blijft procenten achter, en daar krijgen de buitenlanders natuurlijk weer de schuld van. Wie na jaren weer eens met vakantie naar Engeland gaat, schrikt van het verval, de armoede, de slechte wegen, het brakke openbaar vervoer, het gebrekkige internet, de hoge prijzen.

Het weekblad The Economist schreef in een commentaar over de rellen dat de Britten eens moeten ophouden alle ellende van het land in de schoenen van de immigranten te schuiven. Het VK heeft ze juist hard nodig. Kijk naar de personeelstekorten in de NHS, de nationale gezondheidszorg: sinds de Brexit (en het vertrek van buitenlandse verpleegkundigen) zijn de vacatures bijna niet op te vullen; de wachtlijsten zijn schrikbarend lang, ook als je een zware hartaanval hebt opgelopen.

Het dagblad Financial Times concludeerde deze week op grond van diverse wetenschappelijke studies dat immigratie geen negatieve, maar positieve effecten heeft op de economie: het stimuleert de groei, het aantal banen, en de koopkracht. De uitkomsten staan haaks op de gevoelens van de Britse bevolking die steeds sceptischer denkt over buitenlanders (maar nog steeds wel ruimhartiger dan de Duitsers en de Fransen, zo voegt de kant eraan toe). En ook anders dan in de publieke opinie gemeengoed is, plegen immigranten niet meer misdaden dan de autochtone Britten en doen ze het school en universiteit juist beter.

De nieuwe Britse Labourregering zou er goed aan doen om de uitkomsten van die wetenschappelijke studies beter over het voetlicht te brengen. Want niet iedere Brit leest de FT en/of The Economist. Dat liberale weekblad heeft nog een goed advies voor het kabinet-Starmer: stop de afbraak van de publieke voorzieningen waar de Conservatieven de afgelopen jaren zo goed in waren, vooral op lokaal niveau. Buslijnen zijn geschrapt, bibliotheken gesloten, je kunt bijna geen huisarts meer vinden. Daartegenover zijn hypotheken peperduur geworden door de hoge rente, en zijn ook de huren in de sociale woningbouw gestegen. En de ervaring leert nu eenmaal: waar schaarste is, ontstaat afgunst, ruzie en mogelijk zelfs geweld.