Sinds ruim een week staan Oekraïense troepen op Russisch grondgebied. Ze hebben volgens president Volodymyr Zelensky meer dan 70 dorpen en kleinere steden in de provincie Koersk veroverd en de Russische autoriteiten hebben inmiddels naar schatting 130.000 mensen geëvacueerd. Voor de Russische president Vladimir Poetin kwam de aanval als een verrassing, maar intussen doet hij het af met een schouder ophalen. Het is een ‘gebeuren’, een ‘situatie’. Niets om je druk over te maken.

Dat zal hij binnenskamers ongetwijfeld wel hebben gedaan. Net als de muiterij van het Wagner-leger vorig jaar zomer legt het Oekraïense offensief de achilleshiel van het Russische leger bloot. Het blijkt niet in staat adequaat te regeren op onvoorziene ontwikkelingen. Het is dus niet zomaar een ‘gebeuren’, dit is recidivisme. De verantwoordelijken kunnen vermoedelijk uitkijken naar een nieuwe betrekking in Siberië. En dan mogen ze niet klagen.

Dat de Oekraïeners uitgerekend Koersk hebben aangevallen, moet voor Poetin een vieze bijsmaak hebben. In Koersk vond tijdens de Tweede Wereldoorlog de grootste tankslag in de geschiedenis plaats en bracht het Rode Leger de Duitsers een beslissende nederlaag toe, volgens de kenners ongeveer net zo belangrijk als de slag om Stalingrad. Op het terrein van een heroïsche overwinning geven Oekraïners Poetin een lesje in tactisch meesterschap.

De militaire deskundigen in het Westen vragen zich inmiddels af wat Zelensky en zijn generaals met de aanval beoogen. Is het bezette gebied een onderpand voor eventuele onderhandelingen? Is het de bedoeling om de Russische krijgsgevangenen te ruilen voor Oekraïense soldaten? Willen ze Russische troepen weglokken van de Donbas waar de eigen eenheden zwaar onder vuur liggen? Moet de operatie het aangeslagen moreel aan het thuisfront een boost geven? Waarschijnlijk spelen zoals meestal al die factoren een rol.

Maar goed, uiteindelijk moet de operatie een strategisch doel dienen. Je neemt geen grote risico’s alleen om met een spectaculaire actie Poetin voor schut te zetten. En van  bovengenoemde overwegingen zijn er alleen twee strategisch gezien van belang: onderhandelen en het weglokken van Russische troepen.

Ad 1: de aanval moet Poetin naar de onderhandelingstafel dwingen. De crimineel in het Kremlin wil tot dusver alleen onderhandelen over de capitulatie van Oekraïne. De Russische vlag moet weer wapperen van de overheidsgebouwen in Kiev. Poetin heeft nog geen teken gegeven dat hij nu opeens wel serieus wil onderhandelen. De ‘situatie’ of het ‘gebeuren’ verandert niets wezenlijks aan de krachtsverhoudingen. Voor zover bekend zijn er in zijn omgeving geen krachten die hem tot andere gedachten kunnen brengen en van de publieke opinie heeft hij niets te vrezen, want die bestaat niet. Grotere onderhandelingsbereidheid kunnen we dus vergeten.

(De invasie van Oekraïne werd destijds gerechtvaardigd als bescherming van het vaderland tegen Oekraïense ‘fascisten en revanchisten’. Poetin zou nu naar de Oekraïense aanval kunnen wijzen en zeggen: zie je wel. Reken maar dat veel Russen hem zullen geloven).

Ad 2: er zijn sterke aanwijzigingen dat Moskou geen troepen uit de Donbas maar uit Kaliningrad aan de Oostzee naar Koersk stuurt. Als dat klopt, vindt de gewenste verlichting van het Donbas-front niet plaats en blijven de Russen daar stap voor zwaarbevochten stap verder oprukken. De Oekraïners zouden dus per saldo weinig tot niets opschieten.

Zelfs een zandbak-generaal als ik weet dat bij een militaire operatie de baten groter moeten zijn dan de risico’s. Voor zover dit met enige zekerheid berekend kan worden, natuurlijk. En de risico’s zijn bij de aanval op Koersk aanzienlijk. Kiev zit niet ruim in zijn manschappen en materieel. Die schaarse middelen zijn nodig voor het verdedigen van het eigen grondgebied. Bij de aanval op Koersk zullen soldaten sneuvelen en wapens, tanks, geschut, verloren gaan en munitie worden verschoten, waarmee KIev de Russische troepen aan het eigen front had kunnen aanvallen. Bovendien zou de operatie logistiek, en daarmee de bezetting, op den duur niet vol te houden zijn.

In het slechtste geval zouden de Russen een doorbraak kunnen forceren, de infrastructuur en energiecentrales verder verwoesten en de steden nog vaker en heftiger bombarderen. De bevolking zou in paniek kunnen raken en massaal op de vlucht slaan. De buurlanden kunnen of willen die vluchtelingen niet langer opvangen. De chaos en ontreddering zijn zo groot dat het Westen zijn handen van Kiev aftrekt. En dan kan Poetin ondanks eigen incompetentie de overwinningsparade op het Rode Plein afnemen.

Je mag aannemen dat Zelensky en zijn adviseurs een dergelijke afloop ook bij hun planning hebben betrokken en dat ze het niet waarschijnlijk vonden. Wat zouden ze dan wel gedacht hebben? Dat weten we uiteraard (nog) niet maar volgens het meest positieve scenario zouden de Russen zwaardere verliezen lijden dan het eigen leger en dat zou een ‘morele’ overwinning zijn. Het zou het moreel van de bevolking opkrikken en haar moed geven ondanks alle ellende en ontberingen vol te houden. En voor de bondgenoten in het Westen zou het een aansporing zijn om sneller meer wapens te leveren, want de Oekraïners hebben laten zien niet voor een verloren zaak te vechten.

Minstens zo waarschijnlijk is, dat de aanval op Koersk tactisch weliswaar een kunststuk is, maar strategisch te weinig oplevert. Het is geen ‘gamechanger’: de oorlog zal er niet mee gewonnen of verloren worden. Op de stafkaarten wordt een nieuw front ingetekend waar beide zijden net als in de Donbas uiteindelijk nauwelijks vooruitgang zullen boeken. Maar dat is speculeren. Wat we nu kunnen zeggen is dat Zelensky heeft gegokt en we moeten afwachten hoe het uitpakt.