Over de Amsterdamse nacht der schande moet nog veel opgehelderd worden. In de eerste plaats uiteraard: hoe heeft het zo uit de hand kunnen lopen. Heeft de ‘driehoek’, burgemeester, hoofdcommissaris van politie, hoofdofficier van justitie , in Amsterdam het risico onderschat? In hoeverre was de klopjacht op de fans van Maccabi Tel Aviv, georganiseerd? En, in breder perspectief, is de door de burgemeester vaak geroemde tolerantie in ‘vrijstad’ Amsterdam een te vruchtbare voedingsbodem voor uitwassen? Eerder dit jaar ging het al heel erg mis, denk aan de beschamende vertoning bij de opening van het Holocaust-museum, toen mensen werden uitgescholden, bespuugd en geslagen.

Burgemeester Femke Halsema heeft een onafhankelijk onderzoek aangekondigd, waarvan we de feiten, conclusies en aanbevelingen moeten afwachten. Intussen is de reputatie van Amsterdam naar de gallemieze en dat zal geen pr-offensief kunnen wegpoetsen. De nacht van 7 op 8 november zal jarenlang een schandvlek blijven. Niet in een adem te noemen met de Kristallnacht van 9 november 1938, uiteraard, maar als een verlaat, verontrustend naspel. De Jodenjacht van Amsterdam was geen pogrom, maar had het zeker kunnen worden. Het is in elk geval een waarschuwing, een wake up call, zo u wil. Het kan ook hier gebeuren.

Over de identiteit van de opgepakte daders is officieel weinig tot niets naar buitengekomen. Niet alleen Israëlische fans verklaarden dat het voornamelijk moslimjongeren waren. Ook op de sociale media werd dit vaak genoemd. Die beschuldigingen zullen zeker in het onderzoek meegenomen moeten worden. Als ze kloppen, –  en hopelijk ten overvloede: hoe waarschijnlijk ook, het is nog niet bewezen -, zijn wij nu geconfronteerd met een fenomeen dat ze in Duitsland al langer onderkennen: het migranten-antisemitisme. De Duitsers zijn om de bekende reden uiterst gevoelig voor elke oude en nieuwe manifestatie van Jodenhaat en slaan derhalve sneller alarm.

Antisemitisme kent van oudsher diverse variaties. Het bekendste en beruchtste is natuurlijk de nazi-variant, Joden zijn Untermenschen die uitgeroeid moeten worden. Geen enigszins zinnig mens zal daarop betrapt willen worden, maar dat wil niet zeggen dat het niet meer bestaat. De catalogus kent verder het religieuze antisemitisme, Joden als moordenaars van gods zoon. Daarnaast treden Joden op als ‘kapitalistische uitzuigers en parasieten’, – de ideologische versie van zowel extreemrechts als dito links.

Links heeft bovendien zijn eigen, op het eerste gezicht onschuldiger variant, het antizionisme. Aanhangers hiervan wijzen vaak verontwaardigd de beschuldiging van de hand dat ze antisemiet zijn. De Joden hebben alleen geen recht op een eigen staat. (De standaardformule luidt: kritiek op Israel is geen antisemitisme. Op zich geen speld tussen te krijgen. Alleen wordt het bestaansrecht van Israel vaak ontkend).

Alle soorten hebben gemeen dat Joden hun leven nergens zeker kunnen zijn. En als bovengenoemde varianten zich vermengen tot een giftige cocktail, staat de pogrom voor de deur. Wie wil weten waarom die eigen staat zo belangrijk is ook voor Joden in de diaspora, zie hier. Israel is hun levensverzekering en ook al wonen veel Joden er liever niet, de wetenschap dat er een veilig toevluchtsoord is, maakt leven in een potentieel vijandige omgeving mogelijk.

Ik heb geen idee of je het migranten-antisemitisme moet zien als een nieuwe loot aan deze wijdvertakte boom. In onze polder zou de helft van de moslims er antisemitische denkbeelden op na houden. Het lijkt me dus een thema dat met spoed uit de taboesfeer moet worden gehaald en bespreekbaar moet worden gemaakt. In de eerste plaats is dit een taak van het onderwijs. Leerlingen hebben vaak geen flauw benul van de Holocaust en blijken even vaak ontvankelijk voor antisemitische samenzweringstheorieën. Ik ken een docent van een middelbare school die verschrikt vaststelde dat onder ‘leerlingen met een migratieachtergrond’ enthousiaste lezers van de ‘Protocollen van de wijzen van Zion’ waren. (De ‘Protocollen…’ zijn een laat 19e eeuws Russisch smaadschrift over een Joodse complot om de wereld te veroveren).

De overheid alleen is niet in staat deze waanideeën effectief te bestrijden. De moslimgemeenschap zal eveneens moeten onderzoeken hoe wijdverspreid het antisemitisme onder jongeren is. Hebben gematigde gemeenschapsleiders nog gezag? Zijn er haatpredikers die het vuur aanblazen? Hebben gematigde leiders enig zicht en invloed wat op de koranscholen wordt onderwezen? Zijn ze bereid de autoriteiten te informeren als ze vermoeden dat het bij bepaalde groepen de verkeerde kant dreigt uit te gaan? Je mag aannemen dat er regelmatig contact is, maar is dat meer dan vrijblijvend thee drinken? Van de antwoorden op deze vragen hangt veel af, onder meer dat de door Halsema benoemde spanningen beheersbaar blijven.

Uiteindelijk zullen we er niet omheen kunnen het migranten-antisemitisme te zien als een symptoom van een moeizaam verlopende integratie. Multi-culti was een prachtig ideaal, maar er is weinig van terechtgekomen. Zolang er autonome parallelgemeenschappen bestaan, waarvan leden geen Nederlands spreken en zich vastklampen aan de normen en zeden van het land van herkomst, kan het geen kans van slagen hebben. De cultuurkloof blijkt niet te overbruggen met goede voornemens en intenties die ook nog van een kant komen. Een tijdlang zetten optimisten hun kaarten op de ontwikkeling van een Europese islam. Dat zou een liberalere variant zijn die de scheiding van kerk en staat en onze rechtspraak erkent. Maar deze bloem lijkt al in de knop gebroken. De trend zou eerder in de richting van meer orthodoxie gaan.

Het probleem zal niet van de ene op de andere dag kunnen worden opgelost. Maar als we het op zijn beloop laten, staat de winnaar vast. Inderdaad, Geert Wilders.