In de geschiedenis van D66 heeft de partij een keer een belangrijke rol gespeeld. Dat was in 1994 toen het Paars I tot leven bracht. De coalitie van PVdA, VVD en D66 maakte een einde aan het eeuwige machtsmonopolie van het CDA. Het was een ongekende doorbraak in de polderpolitiek en verzekerde D66-leider Hans van Mierlo van een plaats in de geschiedenisboekjes. Zonder hem was Paars er waarschijnlijk niet gekomen.

Verder willen mij geen grote bijdragen aan het politieke leven in dit land te binnen schieten. Dat is misschien teveel gevraagd van een partij die nooit een stabiele kiezersbasis heeft weten te bouwen. Wat de Democraten bij de ene verkiezing wonnen, verloren ze meestal bij de volgende, zeker als ze meegeregeerd hadden. ‘Regeren is halveren’, inderdaad. Er was een moment dat de partij bijna besloot zich wegens gebrek aan succes en perspectief op te heffen, maar die stap werd uiteindelijk niet gezet. Zo blijft D66 het ‘CDA zonder C’ (oud-VVD-leider Frits Bolkenstein), ook wel de ‘vlees-noch-vispartij’ (schrijver dezes).

Ik ken behoorlijk veel D66-ers en D66-kiezers. Het zijn zonder uitzondering aardige mensen, redelijk, beschaafd en tolerant. Net als de oorspronkelijke liberalen komen ze vooral uit wat vroeger de gegoede burgerij heette. Dat waren ook nette mensen die het beste met iedereen voor hadden. Hun ideologische nageslacht is hoogopgeleid, heeft een goede baan bij de (semi)-overheid en het hogere management in het bedrijfsleven. Niets mis mee, natuurlijk, maar is het genoeg voor een eigen politieke partij? Kunnen ze niet ergens anders onderdak vinden?

Die vraag moet beantwoord worden door de kiezers en tot nu toe ruimen die een meestal bescheiden plaatsje in voor de Democraten. Wie zich liberaal noemt heeft trouwens weinig keus. De VVD is een rechtse volkspartij met een lamme liberale vleugel. (Met de volkspartij gaat het evenmin voor de wind.) En van GroenLinks/PvdA krijgt een liberaal gauw jeuk, vooral van het GroenLinkse deel dat hem te radicaal is, te ‘woke’, te moralistisch, te activistisch. Dat is geen bubbel waarin hij zich thuis voelt. In de niet meer bestaande PvdA kon je nog wel eens een liberaal aantreffen, maar die tijd is definitief voorbij.

Kortom, D66 is geen onsympathieke partij en het programma is meestal geen onoverkomelijke drempel. Wie is er tegen beter onderwijs of een verstandig klimaatbeleid? Ze hadden ooit ‘kroonjuwelen’, zoals de verruiming van de euthanasiewetgeving en invoering van een referendum. De euthanasie is inmiddels geregeld en van het bindend corrigerend referendum heeft de SP zich meester gemaakt. Dat referendum is sowieso geen goed idee, een doodgeboren kind dat men steeds weer tot leven probeert te wekken.

Afgezien van het gedachtengoed en partijcultuur (nestgeur) moet een partij een leider hebben die ook andere kiezers aanspreekt, Daar zijn de Democraten niet rijk mee bedeeld. De oprichter en het jarenlange gezicht van de club, Van Mierlo, was een charismatisch warhoofd. De rest was braaf,  – ik bedoel politiek, niet privé -, niet gehaaid en hard genoeg voor het ruigere handwerk. Te weinig machtsinstinct, te veel Van Mierlo en te weinig Machiavelli. Dankzij zijn duels met Geert Wilders leek Alexander Pechtold een treetje hoger te kunnen klimmem dan zijn voorgangers en opvolgster, maar ook hij bleef uiteindelijk steken in de middelmaat die zijn partij kenmerkt.

Inmiddels zijn we bij Rob Jetten. Als partijleider had hij een slechte start, Robot Jetten, maar rehabiliteerde zich volgens insiders als een redelijke klimaatminister. De belangrijkste opgave van een politicus is het opbouwen en verbreden van het draagvlak voor zijn beleid. Daarin is hij niet geslaagd en niet alleen omdat hij in het mislukte Rutte IV te weinig tijd had. Net als voorgangster Sigrid Kaag mist Jetten wat Italianen ‘grinta’ noemen. In het debat houdt hij zich goed staande, kent zijn zaken en hij is ongetwijfeld meer dan gemiddeld intelligent, maar hij heeft niet het naturel dat CDA-collega Henri Bontenbal wel heeft. Nu moet Bontenbal ook nog bewijzen wat hij echt in zijn mars heeft, maar ik vermoed dat hij betere vooruitzichten heeft dan collega Jetten.

Nu doet zich het merkwaardige verschijnsel voor dat Bontenbal en Jetten ondanks een kleine fractie de oppositieleiders zijn. Dat is in de eerste plaats een diskwalificatie van Frans Timmermans. Timmermans is leider van de grootste oppositiepartij, GroenLinks/PvdA, maar momenteel schiet hij nog geen deuk in een pakje boter zoals voetbalverslaggevers zeggen. (Timmermans is fan van Roda JC). Zijn belangrijkste wapenfeit sinds zijn terugkeer op het Binnenhof lijkt zijn maagverkleining te zijn. Van de stress was hij een veelvraat geworden en aangezien het klimaat in Den Haag veel rauwer was geworden en daardoor nog veel meer stress veroorzaakt, was dat een ongetwijfeld verstandig besluit. Nu afwachten of dit bijdraagt tot een krachtiger oppositie.

Jetten heeft inmiddels een strategie. Hij kiest voor de constructieve oppositie, dus niet alles reflexmatig verketteren wat Wilders en co doen. Net als Bontenbal wil hij eventueel goede plannen steunen en slechte plannen bijsturen, zoals gelukt is bij het voorkomen van de BTW-verhoging bij cultuur en sport. Misschien werkt die strategie en misschien levert het politiek profijt op. Zijn er genoeg in GroenLinks teleurgestelde kiezers en dito VVD-kiezers die de overstap zouden willen maken? En is Jetten de man is die die kiezers naar D66 weet te lokken en de partij stevig iets links van het midden weet te verankeren? Zodat regeren niet meteen halveren wordt? Dat is nooit eerder gelukt en ik zie het met Jetten evenmin gebeuren.