De afgelopen twee weken hoopten Duitse sociaaldemocraten dat kanselier Olaf Scholz zou doen, wat zijn vriend Joe Biden had gedaan. Dat hij zou inzien dat hij geen kans maakt te winnen en plaats zou maken voor een betere kandidaat. Bij de steun voor Oekraïne doet Scholz bijna altijd wat de Amerikaanse president doet. Niet meteen, Scholz aarzelt  meestal langer, maar uiteindelijk volgt hij Biden als diens schaduw.

Dit keer gaat de kanselier zijn eigen weg. Hij treedt niet terug als lijsttrekker van zijn SPD en onthoudt de partijgenoten een ‘Kamala Harris-moment’. Eind februari zijn er Bondsdagverkiezingen en met de kanselier staan de kansen op een overwinning praktisch op nul. Drie kwart van de kiezers wijst hem af; in zijn eigen SPD is het niet veel beter. De partij staat op 15 procent in de peilingen. De basis mort, ongeveer de helft van de fractie moet vrezen niet terug te keren, maar Scholz gaat de kar trekken. En menig eenvoudig partijlid vraagt zich af: zijn ze van de pot gerukt? Willen ze wel winnen?

Die eenvoudige partijleden, de basis, hadden een betere kandidaat. Minister van defensie Boris Pistorius is veruit de populairste politicus van het land. Dat bleek geen aanbeveling bij de voornamelijk pacifistische linkervleugel. Pistorius zegt graag onaangename waarheden zoals: ‘het land moet klaar zijn voor een oorlog.’ Voor een partij met veel duiven is dat onverdraaglijk havik-achtig.

Pistorius sprak zich nooit duidelijk uit over zijn kandidatuur maar wees die evenmin duidelijk af. In het leven is alles mogelijk, liet hij optekenen. Het enige wat hij zeker wist, is dat hij ‘geen paus  zou worden’. Maar donderdagavond hakte hij de knoop door, waar de partijleiding zich in had verstrikt. Pistorius wordt geen lijsttrekker. En als trouwe ‘partijsoldaat’ stelde hij zich meteen ‘onvoorwaardelijk’ op achter Scholz.

In een crisis moeten politici laten zien wat ze werkelijk waard zijn. Het is de lakmoesproef van leiderschap. En de SPD-top heeft op weergaloze wijze gefaald. Toen twee weken gelden de regering viel, de zwakste sinds de oorlog, hadden ze meteen een keuze moeten maken, voor of tegen Scholz. Maar ze durfden of wilden niet en lieten hem bungelen. In die twee weken kon je overal horen en lezen, voor zover dat nog nodig mocht zijn, wat er aan Scholz mankeerde. Geen leiderschap, geen ideeën, geen charisma, koppig en buitensporig arrogant. (In Duitsland noemen ze dat met een onvertaalbaar woord ‘selbstherrlich’.)  Het was ‘actie beschadiging lijsttrekker’, zoals CDA-leider Dries van Agt ooit de aanvallen van de PvdA op hem noemde, maar nu niet door de concurrentie maar door de eigen partij. (Voor de concurrentie wordt het op die manier schieten in open doel).

Nu moeten ze bij de SPD ondanks alles hopen dat de basis toch affiches wil plakken en op deurbellen drukken voor de kandidaat die ze niet moet. In allerijl moet een strategie gevonden worden om Scholz te verkopen. Hoe breng je een product, het beschimmelde merk ‘Olaf Scholz’ aan de man, als zelfs zijn eigen aanhang hem niet wil? Maar het partijlid dat Scholz ‘beschadigde waar’ durft te noemen, hoort van de partijleiding nuffig dat de SPD vooral ‘voor ideeën staat’. Welke?, zal het partijlid zich waarschijnlijk afvragen.

Intussen beginnen de contouren van de campagne zich af te tekenen. Men wil met Scholz als ‘bezonnen staatsman’ de boer op. De man die in gevaarlijke tijden het hoofd koel houdt. Scholz nam daar vorige week een voorschot op door een uur met Vladimir Poetin te telefoneren. Dat leverde niets op behalve ergernis bij bondgenoten die het geen goed idee vonden en verontwaardiging in Kiev waar ze Scholz wantrouwen. Maar de boodschap was gericht aan het thuispubliek. Scholz die zich onvermoeibaar in inzet voor de vrede. Maar ook het thuispubliek kreeg de handen er niet voor op elkaar. De tête-à-tête met de crimineel in het Kremlin leek te veel op een verkiezingsstunt.

Het ontbreken van bestuurlijke ervaring is de achilleshiel van Friedrich Merz (69), de lijsttrekker van de CDU/CSU. Merz was ooit een rivaal van oud-kanselier Angela Merkel en ging na door haar te zijn afgeserveerd rijk worden in het bedrijfsleven: hij is multimiljonair. Een paar jaar geleden maakte hij zijn politieke comeback. Dat liep niet altijd even soepel, maar nu staat hij op de drempel van het Kanzleramt. Zijn partij is met ruim 30 procent in de peilingen twee keer zo groot als de SPD. Merz zelf is een stuk minder populair, ook omdat hij op het verkeerde moment nog wel eens uit zijn slof wilde schieten. Maar vooralsnog heeft hij zich weten te beheersen.

Duitsland zit niet alleen politiek in een crisis, maar ook economisch. Dat laatste wordt het grote thema van de CDU/CSU. Er moet geïnnoveerd, geherstructureerd en gedereguleerd worden, de verwaarloosde infrastructuur moet onder handen worden genomen. En ‘hard werken moet weer lonen’. De schuld van de malaise legt Merz bij de regering-Scholz die de boel willens en wetens heeft laten versloffen. Dat klopt niet helemaal, maar genoeg voor een overtuigend verhaal. In elk geval overtuigender dan dat van de SPD en Scholz.

Vrijwel niemand in de SPD gelooft dat ze met Scholz de CDU/CSU kunnen verslaan. Maar er dreigt nog een gevaar. De extreemrechtse AfD is in de peilingen een paar procent groter dan de sociaaldemocraten. De blamage zal niet te beschrijven zijn, als dit de uitslag van de verkiezingen wordt. En dát hebben ze voornamelijk aan zichzelf te wijten.