De toekomst van bondskanselier Olaf Scholz ligt in handen van een OostDuitse provinciepoliticus. Zondag gaan de kiezers in de OostDuitse deelstaat Brandenburg naar de stembus. Wanneer dit voor zijn sociaaldemocratische SPD uitloopt op een nederlaag, kan hij volgens steeds meer partijvrinden niet langer partijleider blijven. En geen lijsttrekker worden voor de Bondsdagverkiezingen van volgend jaar september.

De verkiezingen in Brandenburg zijn het laatste deel van een OostDuits drieluik. Drie weken geleden mochten de kiezers in Saksen en Thüringen hun kruisje zetten. Naast een specifiek OostDuits onbehagen, is asiel en migratie net als bij ons het hoofdthema.

Deelstaatverkiezingen zijn tevens een referendum over de regering in Berlijn, dus iedereen hield zijn adem in. Het werd een genadeloze afstraffing van Scholz’s impopulaire coalitie van SPD, Groenen en de liberale FDP.

De FDP doet helemaal niet meer mee, de Groenen wisten alleen in Saksen nog net het vege lijf te redden en de SPD had nog nooit zo beroerd gescoord. De rechtsextremistische AfD was in beide deelstaten de grote winnaar met in het kielzog de linkspopulistische BSW van oproerkraaister Sahra Wagenknecht. Van de gevestigde partijen kwam alleen de conservatieve CDU redelijk ongehavend uit de strijd.

Brandenburg is een SPD-bolwerk. Sinds de de Duitse hereniging van 1990 komt de minister-president uit de SPD. Volgens de laatste peilingen ligt de SPD net achter de AfD, 27 tegen 28 procent, dus de situatie is niet hopeloos. Dat is de verdienste van minister-president Dietmar Woidke. Hij geldt als ‘saai maar betrouwbaar’ en ligt goed bij de kiezers: een kleine 60 procent wil dat hij aanblijft.

Om dat mogelijk te maken zetten de Brandenburgse kameraden in op een twee sporen-strategie. Spoor 1 is buitengewoon pijnlijk voor Scholz, want Woidke wil niet in het openbaar met hem gezien worden. De kanselier is electoraal een blok aan het been. Met Scholz kun je alleen maar verliezen.

Spoor 2 kent wat meer risico’s. Woidke dreigt terug te treden als hij de verkiezingen verliest. De kiezers moeten om de opmars van de AfD en BSW stuiten hun eigen voorkeuren opzij zetten en hun stem uitbrengen op Woidke en de SPD. Met hun ’tactische’ stem zouden aanhangers van de andere partijen Brandenburg behoeden voor een overwinning van AfD en BSW en de democratie een goede dienst bewijzen. Het heeft alleen een minpunt. Als Woidke wint en partijen als de CDU en Groenen zwaar verliezen, kan hij met hen geen coalitie vormen. En omdat de gevestigde partijen weigeren in zee te gaan met de AfD, dreigt ook Brandenburg onbestuurbaar te worden. (Zie ook mijn stukje van 9 september).

Dat is niet goed voor Woidke, de SPD en Brandenburg, maar nog slechter voor de ambities van Olaf Scholz. Een nederlaag in Brandenburg wordt bijgeschreven op zijn rekening en de zaag gaat aan zijn stoelpoten. De kanselier denkt nog altijd dat hij de Bondsdagverkiezingen van volgend jaar kan winnen, maar daarin staat hij ongeveer alleen. Een afgang in Brandenburg betekent bovendien nog meer heibel in zijn Berlijnse coalitie, die zo mogelijk nog wankeler is dan onze PVV 1. Vervroegde verkiezingen zullen de regeringspartijen niet willen, omdat ze dan zeker zijn van een geweldig pak slaag. Maar verder voortmodderen is waarschijnlijk alleen maar uitstel van executie. In beide gevallen gaat het hoofd van Scholz op het hakblok.

In een crisis gaan mensen op zoek naar ‘lichtpunten’. Eén is vaak al genoeg en voor de SPD en Scholz heet dit lichtpunt Friedrich Merz. Merz is de leider van de CDU en lijsttrekker bij de Bondsdagverkiezingen. Er zijn gerechtvaardigde twijfels of Merz ‘Kanzler kann’, zoals de Duitsers dat noemen. Ook in de eigen CDU en bij de bevolking. Bij de CDU gaven ze hem het voordeel van die twijfel, maar volgens de peilingen doet hij het veel slechter dan zijn partij die rond de 30 procent staat. Er is een man die het nog veel slechter doet. Inderdaad, Olaf Scholz.

Waarom is Merz voor de SPD en Scholz dan toch een lichtpunt?

Merz kan soms zijn temperament niet beheersen en grossiert in flaters en uitglijers die ook na de nodige correcties aan hem blijven kleven. Daarnaast overspeelt hij regelmatig zijn hand, waardoor hij minder binnenhaalt dan mogelijk was geweest. Bovendien lijdt hij onder een Merkel-complex. Merz was ooit een rivaal van de voormalige bondskanselier en werd evenals andere mannelijke rivalen keihard door haar afgeserveerd. Hij heeft de koers al naar rechts getrokken en als hij kanselier wordt, neemt hij met vertraging wraak op zijn voormalige kwelgeest. Kortom, Merz zou niet evenwichtig genoeg zijn voor het Kanzleramt.

Dat is wat je noemt jezelf rijk rekenen. Op Merz is van alles aan te merken en de kiezers denken dat hij het als kanselier niet veel beter zal doen, maar van Scholz hebben ze de buik vol. De kanselier mist elk gezag, heeft het charisma van een deurmat en ziet zichzelf als onmisbaar. Volgens de peilingen staat de SPD nu landelijk op zo’n 15 procent en als Scholz aanblijft, zal het niet beter worden.

As Woidke zondag in Brandenburg Scholz niet weet te redden, wordt het in de SPD zeer ongezellig. Scholz’s positie is onhoudbaar, maar uit eigen wil zal hij niet opstappen. Er zal bloed vloeien en wie daar als winnaar uitkomt, vermoedelijk minister van defensie Boris Pistorius, moet proberen een verdeelde partij te redden. Zonder al te zeer te overdrijven staat niet alleen de toekomst van Scholz op het spel maar ook die van de SPD als volkspartij.