In de discussie over Israel en de oorlog met de Palestijnen duikt vroeg of laat de vraag op: Is Israel ‘Athene’ of ‘Sparta’? Zoals u allang begrepen hebt, staat Athene voor vrede en democratie en Sparta voor oorlog en overheersing. Waar de in de loop der jaren tot cliché afgesleten vergelijking vandaan komt, durf ik niet met zekerheid te zeggen. Ik las het vermoedelijk voor het eerst in To Jerusalem and back van Saul Bellow (1915-2005), de grote Amerikaans-Joodse schrijver en Nobelprijswinnaar. Maar of Bellow daarmee de auteursrechten heeft, is niet gezegd. Hij zou het opgepikt kunnen hebben, toen hij 50 jaar geleden Israel bezocht. Het boek is daarvan het verslag.

Bellow was een te goed schrijver om Athene en Sparta afgezonderd, ieder in zijn eigen territoir, te laten bestaan. Israel was Athene en Sparta te gelijk en door elkaar, zou je kunnen zeggen. Je zou eveneens kunnen zeggen dat Sparta in tijden van oorlog en crises de overhand kreeg en Athene tijdens de relatief korte periodes waarin er niet gevochten werd met de buurlanden en de Palestijnen. En omdat Israel zich in een permanente ‘staat van beleg’ zag, stond Sparta altijd paraat.

De vaak moeizame co-existentie tussen Athene en Sparta werd volgens sommige historici verstoord toen Israel in 1967 de zesdaagse oorlog won. De hoofdprijs van die oorlog was de herovering van Jeruzalem en wat nu de bezette Jordaanoever heet. Deze oorlog is een cesuur. Sindsdien overheerst Sparta en is Athene de waterdrager. (Ook letterijk, want dankzij Athene kon de ‘woestijn bloeien’ en is Israel een hightech-land met de meest geavanceerde wapens.)

(Het probleem met dergelijk schematische voorstellingen is dat ze de werkelijkheid in kaart brengen en tegelijk vertekenen. Maar het Israel van minister-president Benjamin Netanyahu is vrijwel voor 100 procent Sparta.)

Toen hij na de pogrom van 7 oktober de oorlog tegen Hamas begon, kreeg Netanyahu het verwijt dat hij geen plan had ‘voor de dag erna’. Er speelde van alles mee waarover ik het op deze site vaak genoeg en uitvoerig heb gehad. Het zou hem in de eerste plaats om zijn politieke overleven gaan, enz. Maar nu de oorlog al ruim anderhalf jaar woedt, lijkt er toch iets van een plan te zijn. Niet alleen moet Hamas ’totaal’ vernietigd worden; Gaza moet weer volledig in Israëlische handen komen. Het land moet weer overgegeven worden aan kolonisten die in 2005 op bevel van een andere sterke man en oer-Spartaan, Ariel Sharon, moesten vertrekken. Gaza moet evenals de Jordaanoever ingelijfd worden in een Groter Israel.

Waarmee we bij een andere ontwikkeling aankomen die de positie van Sparta versterkt. In Israel vindt al jaren een grote demografische verschuiving plaats. De orthodoxe en ultranationalistische Joden planten zich in rap tempo voort, – meer dan 10 kinderen zijn geen uitzondering -, terwijl de seculiere, westers georiënteerde Joden hun kindertal doorgaans bepekten tot twee a drie. En u raadt het al, dit heeft verstrekkende gevolgen voor de politiek. En houd u vast, want we gaan nu te kort door de bocht. Historici en politicologen voorspellen dat zeer rechtse kabinetten de norm zullen worden. Israel is bezig in een ‘illiberale democratie’ te veranderen. Netanyahu en zijn opvolgers gaan hoogstwaarschijnlijk de gelederen van Viktor Orban (Hongarije), Narendra Modi (India), Recep Tayyip Erdogan (Turkije), Vladimir Poetin (Rusland) en Donald Trump (VS) versterken.

Wanneer deze religieus geïnspireerde ultranationalisten met hun hitsige dromen over het oude glorieuze bijbelse Israel de lakens uitdelen, moet de wereld een ding uit het hoofd zetten: een blijvende vrede met de Palestijnen. Die komt er niet en zal er niet komen, hoe tragisch dat ook is. Misschien het meest deprimerende signaal is dat je momenteel weinig tot niets hoort over de twee-staten-oplossing. Het is sowieso een uitgekauwde bezweringsformule waarin politici alleen zeggen te geloven, omdat men het van ze verwacht.

Wanneer de seculiere, cosmopolitische Israeli’s niet langer in staat zijn de orthodoxen en ultranationalisten in toom te houden, wie moet het dan wel doen? Dan hoor je de vermoeide mantra over ‘internationale gemeenschap’, de VN en de EU. In het programma Buitenhof zag ik zondag hoogleraar internationaal recht Liesbeth Zegveld over haar toeren draaien. De VN, 193 landen!, moesten ingrijpen om de ‘genocide’ in Gaza te stoppen. De schrijver Arnon Grunberg stelde de voor de hand liggende vraag die bij overslaande opwinding en verontwaardiging niettemin zelden wordt gesteld. Hoe dan? Om een staakt het vuren af te dwingen moet je macht hebben en geweld kunnen inzetten. En die heeft de ‘internationale gemeenschap’ niet.

Om die reden komt het nooit verder dan verontwaardiging en symboolpolitiek. Minister Caspar Veldkamp (BZ, NSC) stuurde woensdag een brief naar Brussel waarin hij verklaarde dat Den Haag niet langer wil onderhandelen over verlenging van het associatieverdrag met Israel. Wie weet heeft het enig effect, al zou ik daar niet op rekenen. Voorlopig heeft de minister alleen Geert Wilders in de gordijnen gejaagd. In Jeruzalem zullen ze niet wakker liggen van het Haagse gepiep.

Alleen de VS is in staat Israel tot de orde te roepen. En of Trump dat doet, lijkt momenteel niet waarschijnlijk. De oorlog zal stoppen wanneer Israel zijn doelen heeft bereikt en/of uitgeput de wapens neerlegt. Meer dan een tijdelijke wapenstilstand zal het niet zijn, een adempauze, waarna de oorlog op een gegeven moment weer losbarst. Met de Palestijnen die als altijd door hun Arabische broeders in de steek zullen worden gelaten als slachtoffers. En Israel als een steeds grimmiger en onverzoenlijker Sparta.