De formatie in Duitsland is afgerond en heeft een regeerakkoord van ruim 140 pagina’s gebaard. Dat is meer dan de leider van de conservatieve CDU/CSU en toekomstige kanselier had gewenst. Friedrich Merz had een voorkeur voor een hoofdlijnenakkoord, maar de coalitiepartner, de sociaaldemocratische SPD, wilde het gedetailleerder. In onze polder weten we dat de betekenis van zo’n regeerakkoord, in hoofdlijnen of dichtgespijkerd tot de laatste punt, betrekkelijk is. In Duitsland hechten ze er meer waarde aan. Het is de blauwdruk waaraan zo min mogelijk getornd mag worden.

Het akkoord is een typisch coalitieproduct, met van beide kanten geven en nemen. Het misschien belangrijkste signaal dat ervan uitgaat, is dat CDU/CSU en SPD elkaar iets gunnen. Al zou de SPD volgens de uitpluizers meer binnengehaald hebben dan de CDU/CSU. Zoals we weten is elkaar iets gunnen de onmisbare voorwaarde voor een succesvolle samenwerking. Het zou aardig zijn als ze dat bij PVV I ook eens doorkrijgen.

Als hervormingsplan om de economische malaise aan te pakken, prioriteit nummer één, schiet het volgens de meeste economen tekort. De lastenverlichting voor het bedrijfsleven geldt als ’te weinig en te laat’ en datzelfde geldt voor de broodnodige hervorming van de sociale zekerheid. Duitsland zal er niet door opstoten in de vaart der volkeren. Migratie en asiel, het andere hete hangijzer, wordt strenger maar niet zo streng als de CDU/CSU had gewenst. Waarschijnlijk wordt regeren zoals gebruikelijk doormodderen, terwijl met de handelsoorlog van Donald Trump en de oorlog in Oekraïne in een mogelijk beslissend stadium meer doortastendheid op zijn plaats zou zijn.

In zo’n constellatie zijn de kwaliteiten van een regeringsleider van vitaal belang. En laten er nu juist op dit punt grote twijfels zijn over de nieuwe kanselier. Merz heeft een matige campagne gevoerd, waardoor de winst van de CDU/CSU mer 28 procent lager uitviel dan de verwachte 30 procent plus. Bij de formatie-onderhandelingen zou hij teveel weggegeven hebben aan de SPD, toch de grote verliezer. (Met 16 procent was het de slechtste uitslag ooit voor de sociaaldemocraten). Bovendien heeft Merz woordbreuk, zo niet kiezersbedrog gepleegd. Hij voerde campagne tegen het loslaten van het strikte begrotingsbeleid om na de Bondsdagverkiezingen van 23 februari van de ene dag op de andere de voet van de rem te halen. Duitsland krijgt nu een fonds van 500 miljard euro om de komende 12 jaar te investeren in de zwaar verwaarloosde infrastructuur. En voor defensie is in feite the sky the limit.

Gezien de toestand in de wereld valt dat te rechtvaardigen, wat Merz ook uitvoerig heet gedaan. Maar het was makkelijker gegaan, als Merz zich tijdens de campagne niet zo had vastgelegd. Het versterkte de toch al wijdverbreide indruk dat Merz een lichtgewicht is. Sommige afdelingen van de altijd gedweeë CDU begonnen te morren en zich af te vragen of ‘Merz Kanzler kann’.. (Bij de CSU, de Beierse zusterpartij, doen ze altijd wat de leider zegt).

Die vraag wordt niet alleen in die CDU-afdelingen gesteld. Anders dan zijn voorgangers heeft Merz (69) geen bestuurlijke ervaring. Partijgenote Angela Merkel was een paar keer minister geweest voor ze 16 jaar lang kanselier werd. Merz’ directe voorganger, nog-kanselier Olaf Scholz (SPD) was burgemeester van Hamburg en onder Merkel minister van financiën. Helmut Kohl (CDU) was jarenlang minister-president van de deelstaat Rijnland-Pfalz voor hij de landelijke politiek in ging en van 1982-’98  kanselier was. Met na de Val van de Muur (1989) de Duitse hereniging als persoonlijk hoogtepunt.

Merz verliet ruim 20 jaar geleden mokkend de politiek, nadat hij het in de stijd om het leiderschap had afgelegd tegen Merkel. Hij ging in zaken en werd miljonair. Toen duidelijk werd, dat Merkel het na haar marathon in het Kanzleramt voor gezien wilde houden, maakte hij na een paar mislukte pogingen zijn comeback. Doorzettingsvermogen kan je hem dus niet ontzeggen. Of het genoeg is voor de grootse daden die van hem worden verwacht, moeten we afwachten. Scepsis is geboden, ook omdat Merz vaak impulsief is en een ‘kort lontje’ heeft.

Merz wil een beslissende rol in Europa spelen. Zolang de EU bestaat, is dat de Duitse positie, maar sinds het vertrek van Merkel in 2021 is daar de klad ingekomen. Kanselier Scholz stond volgens een veel gehoorde klacht te vaak tussen de Brusselse coulissen en te weinig op het toneel, laat staan dat hij regie voerde. Dat kwam mede door zijn ondermaatse relatie met de Franse president, en coregisseur, Emmanuel Macron. Het eerste dat Merz zal doen, is het oplappen van de relatie met Macron.

Je kan niet beweren dat er In Brussel een vacuüm heerst. Macron en de Britse premier Sir Keir Starmer zijn bezig een ‘coalitie van bereidwilligen’ te bouwen die de voorhoede moet worden van een machtiger en autonomer Europa. Probleem daarbij is dat Starmers VK sinds de Brexit niet langer meedoet in de EU en dat Macron’s binnenlandse positie door eigen geblunder is verzwakt. Bovenal: zonder Duitse inbreng kan een dergelijk initiatief niet van de grond komen. (Voor de goede orde: Den Haag speelt geen rol. Sinds het afscheid van Mark Rutte telt Nederland niet echt meer mee).

Merz heeft al verklaard dat de VS met Trump geen betrouwbare partner meer is en heeft daarmee afstand genomen van een sinds jaar en dag onwrikbaar Duits beginsel, de onverbrekelijke band met Washington. Dat is de eerste stap naar het Europese leiderschap, maar of hij ook de volgende stappen kan zetten..? Dat mogen we hopen, maar Ik zou er geen geld opzetten.