Is het zinvol je ergens voor te verontschuldigen terwijl je bij de bewuste gebeurtenissen totaal niet betrokken bent geweest?

Femke Halsema denkt van wel. De burgemeester van Amsterdam heeft haar excuses aangeboden voor de rol die haar stad heeft gespeeld bij de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Terwijl de voormalige leidster van GroenLinks met die oorlog helemaal niets te maken heeft gehad. Sterker nog: ze is pas in 1966 geboren en was destijds dus nog lang niet in leven.

Volgens mij is het niet mogelijk voor iets vergiffenis te vragen als je er part noch deel aan hebt gehad. Dat zou hetzelfde zijn als je excuses aanbieden voor het slavernijverleden van Nederland.

Stel dat je ‘sorry’ zegt tegen iedereen die het slachtoffer is van dat systeem? De slavernij is al in 1863 afgeschaft. De ouders, grootouders, ja waarschijnlijk zelfs de overgrootouders van de huidige inwoners leven niet meer. Ze kunnen er niets aan doen dat hún voorvaderen (en -moederen) het heel normaal vonden om andere mensen in eigendom te hebben. Het verleden is niet alleen voorgoed voorbij, het is ook onveranderlijk.

Wat zegt u? Heeft Rutte IV drie jaar geleden excuses aangeboden voor het feit dat slavernij in Nederland wettelijk was toegestaan? Verdomd, dat is waar. Terwijl Mark Rutte enkele jaren eerder nog vond dat je ‘mensen die vandaag leven niet verantwoordelijk kunt houden voor het verleden’.

Blijkbaar was zijn laatste kabinet er een dat van de compromissen aan elkaar hing. Ik neem althans aan dat de verontschuldigingen voor de slavernij tot stand kwamen op aandrang van D66 en de ChristenUnie. Want het aanbieden van excuses is vooral een item van ‘linkse’ partijen.

Niet dat Rutte nu helemaal is vrijgepleit. Híj heeft tenslotte de excuses in eigen persoon gepresenteerd. Bovendien had zijn partijgenoot (Rutte is lid van de VVD) Jan van Zanen in zijn functie van burgemeester van Den Haag al ‘sorry’ gezegd voor het slavernijverleden van zijn stad.

Waarvoor hij zich excuseerde (en aan wie de verontschuldigingen van Rutte gericht waren) is overigens niet helemaal duidelijk. De slaven uit het verleden zijn immers al heel lang dood. Hun nabestaanden niet, maar die weten niet uit eigen ervaring hoe het is om slaaf te zijn.

Het zou wellicht wat anders zijn als Halsema (of Rutte IV destijds) een schadevergoeding had beloofd aan de slachtoffers van de verwerpelijke praktijken. Iedereen zou dan in de rij staan om geld op te strijken. Want iedereen is ooit de dupe geweest van immorele handelingen. Al is het in nog zo’n ver verleden.

Maar zover zal de gemeente Amsterdam of de Nederlandse regering niet snel gaan. Het aanbieden van verontschuldigingen blijft daardoor een goedkoop (ook letterlijk) gebaar. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat iemand blij is met de (al dan niet gemeende) excuses over wat voorgoed voorbij is van Halsema of Rutte of wie dan ook. Of  dat iemand het met vreugde vervult om de brokstukken van een standbeeld van Jan Pieterszoon Coen te zien liggen.

Kunnen we het verleden niet beter laten rusten? Er blijven nog genoeg hedendaagse problemen over om je het hoofd over te breken.