Deze week hebben we Prinsjesdag en de Algemene Politieke Beschouwingen. Beide worden gezien als de belangrijkste gebeurtenissen van het politieke jaar. Op Prinsjesdag legt de regering zijn miljoenennota voor en leest de koning zijn boodschap aan het volk voor. En tijdens de Algemene Beschouwingen debatteert het parlement over de regeringsplannen.

Het zijn rituelen waar de politiek niet zonder kan. Het is traditie en tradities vormen het fundament van wat je de nationale beleving zou kunnen noemen. Ze ‘verbinden’. Daarom rijden de koning en koningin ook met de glazen koets, de gouden mag niet meer, door de Haagse binnenstad en verschijnen ze met de familie op het balkon van Paleis Noordeinde. Dat was ooit aanleiding tot groot enthousiasme maar de laatste tijd zit de klad in het Oranjegevoel. De familie lijkt te zijn vergeten hoe ze moet ‘verbinden’. De laatste paar jaar klonk er zelfs boegroep bij de rijtoer en de balkonscène. (Helaas voor de republikeinen onder ons is het einde van de monarchie nog niet in zicht).

Rijtoer, troonrede en balkonscène zijn het ritueel voor het volk dat zich ook kan vergapen aan de ‘hoedjes’ van de dames. Met het aanbieden van de miljoenennota, in het koffertje, begint het politieke deel. De miljoenennota is een paar dagen eerder uitgelekt, wat inmiddels ook een ritueel is. Dat geldt ook voor de  reacties en commentaren. Die zijn onveranderlijk voorspelbaar, wat inderdaad een eigenschap van een ritueel is. De oppositie vindt dat de plannen tekort schieten en dat het anders moet. De regeringspartijen zijn door de bank genomen tevreden. De ‘maatschappelijke organisaties’, werkgevers en werknemers, leveren commentaar vanuit hun gezichtshoek. En last but not least doen de  media doen hun duit in het zakje. Ze interviewen de hoofdrolspelers en sturen analyses en opinies de wereld in. Daarna ging men in mijn tijd, 1976 – 1986, aan de drank (geen oranjebitter) en de bitterballen.

De dag na de presentatie van de miljoenennota beginnen nu de Algemene Beschouwingen. Vroeger zat daar twee weken tussen, zodat de partijen zich konden voorbereiden. De aftrap is voor de grootste oppositiepartij, nu GroenLinks-PvdA, vervolgens komt de grootste regeringspartij, de PVV, en zo om en om tot iedereen aan de beurt is geweest. Tijdens de debatten kon je in mijn tijd de kater van de Prinsjesavond uitzitten, omdat de voorstelling tot het saaie einde voorspelbaar was. Ik herinner me gehakketak over ‘koopkrachtplaatjes’, dat eindeloos duurde en waar vooral links, als ze in de oppositie zat, een nummer van maakte. Politiek was destijds een dooltocht in het onmetelijk gebied achter de komma.

Als er wel eens opwinding was, ging dat om een incident. Ikzelf kan me niks voor de geest halen, maar ik had of een kater, roddelde met collega’s en backbenchers, speelde schaak of las een boek. Dat was de enige manier om die uren door te komen. Je had toen ook nog een ‘persbuffet’ waar je de debatten via luidsprekers kon volgen en desgewenst kon wegspoelen. Naarmate het debat langer duurde, werd er meer weggespoeld.

Je keek alleen op bij een incident en bij de pogingen van de oppositie om de regeringspartijen ‘uit elkaar te spelen’. Dat lukte soms op ondergeschikte punten, maar zelden op hoofdzaken. Waar je verder op lette was, hoe de politieke leiders het deden. Was de minister-president overtuigend, slaagde de oppositie erin gaten in zijn betoog te schieten en maakte iemand aan de interruptiemicrofoon een scherpe of geestige opmerking. Dat gebeurde weleens maar niet vaak. Zo sudderde je de belangrijkste gebeurtenis van het politieke jaar door.

Toen ik na meer dan 20 jaar in het buitenland terugkeerde in onze polder, vroeg ik me af of er iets aan het ritueel zou zijn veranderd. Niet dat het mijn grootste zorg was, maar als je eenmaal op het Binnenhofse circuit je rondjes hebt gedraaid, kom je er nooit helemaal van los. De meeste politieke journalisten zijn junkies en kunnen zich eigenlijk niet voorstellen dat er een wereld buiten het Binnenhof bestaat. Ik dacht dat ik na die buitenlandse jaren wel afgekickt zou zijn, maar ik zat er meteen weer met de neus bovenop. Het is inderdaad een verslaving.

Was er in die jaren veel veranderd? Dat kon natuurlijk niet want we hebben het over rituelen en die liggen met hier en daar een kleine variatie vast. Ik volgde de debatten thuis voor de buis, zodat ik onbespied kon wegdommelen. Wat me wel was opgevallen, was dat de toon scherper en ruwer was geworden. Dat lag aan de opkomst van de PVV en vooral Geert Wilders die er een gewoonte van had gemaakt de ‘grenzen op te zoeken’. Wilders domineerde met minister-president Mark Rutte (VVD) de politiek. De anderen waren figuranten die soms even in de schijnwerpers mochten.

Het zal deze week niet wezenlijk anders gaan. Rutte is vertrokken zodat Wilders nu het rijk alleen heeft, al mag je hopen dat hij tegenspel krijgt van Frans Timmermans (Groenlinks-PvdA). Verder zullen de ogen gericht zijn op premier Dick Schoof, – houdt hij zich staande?- en Nicolien van Vroonhoven die de overspannen Pieter Omtzigt (NSC) moet vervangen. De andere leiders zullen hun riedeltje afdraaien. Tenzij er iets heel raars gebeurt, zullen ook deze Algemene Beschouwingen zich voortslepen.

Rituelen zijn een dankbaar onderwerp voor antropologen. Zij kunnen daar vaak interessante inzichten over een cultuur uit halen. Zou het niet aardig zijn, als een antropoloog eens de rituelen rond Prinsjesdag en de Algemene Beschouwingen onderzoekt?