In de loop der jaren heb ik regelmatig nagedacht over hoe je een politiek leider moet beoordelen. Moet je hem beoordelen op zijn plannen en wat hij  daarvan heeft weten te realiseren? Of kun je beter kijken naar wat is mislukt en hoeveel schade hij heeft aangericht? De eerste benadering is positiever dan de tweede en dat valt meestal toe te juichen. Bij de tweede worden goede bedoelingen en inspanningen vaak ondergewaardeerd. Het is meer een boekhoudkundige operatie. En waarschijnlijk realistischer.

Van mooie plannen komt zelden iets terecht. Om die stelling te illustreren citeer ik graag ex-wereldkampioen boksen Mike Tyson. In zijn topjaren sloeg Tyson zijn tegenstanders meestal  moeiteloos tegen het canvas. Maar hij was ook een ervaringsdeskundige die lering wist te trekken uit zijn confrontaties in de ring. De belangrijkste zou elke regeringsleider boven het bureau moeten hangen. Het is krachtig als een rechtse of linkse directe op de ‘glazen kin’. ‘Iedereen heeft een plan tot hij een klap voor zijn hoofd krijgt’.

Andere denkers hebben soortgelijke inzichten de wereld ingestuurd. De Duitse veldmaarschalk Helmuth von Moltke (1800 -’91) wist dat ‘geen enkel plan de eerste confrontatie met de vijand overleeft’. En er zullen ongetwijfeld meer aforismen met gelijke strekking in omloop zijn.

Wat voor boksen en oorlogsvoering geldt, geldt ook voor de politiek. In de politieke arena worden eveneens conflicten beslecht. Doorgaans met vreedzame middelen, al willen in sommige landen politici wel eens met elkaar op de vuist gaan. Om die reden is het raadzaam de lessen van Von Moltke en Tyson in de oren te knopen.

Als van grote plannen weinig tot niets gerealiseerd wordt, wat moet een politicus dan doen? Dit erkennen en zich erbij neerleggen dat hij en zijn partij ‘het verschil niet gaan maken’? Dat besef ontneemt de politiek veel van zijn elan en leidt tot berusting, cynisme en fatalisme. Omdat een politicus toch iets tot stand wil brengen, – anders zou hij wel kritische stukjes schrijven -, weigert hij bij de pakken neer te zitten. De visie blijft, die is de bestaansgrond van zijn partij. Maar de weg naar het doel, meestal een betere en rechtvaardiger wereld, zal langer worden. In de routebeschrijving ziet hij nu vetgedrukt drie seinposten staan: haalbaarheid, uitvoerbaarheid en draagvlak.

Wanneer hij deze drie seinposten negeert, loopt hij het risico dat hij de weg kwijtraakt en niet op de bestemming aankomt. Dat is het moment waarop de kiezer geen boodschap meer heeft aan zijn goede bedoelingen. De politicus heeft zijn kans gehad en niet gegrepen en wordt onverbiddelijk naar de uitgang geduwd. Aan het eind van dit treurige lied verliezen hij en zijn partij de verkiezingen.

Wat doet een verstandig politicus? Hij trekt lering uit de mislukkingen van zijn voorgangers. Naast het citaat van Tyson hangt hij de tekst met de drie seinposten boven het bureau. En gaat vervolgens zonder te hoge verwachtingen te wekken aan de slag.

Deze stijl van politiek bedrijven wordt vaak licht denigrerend ‘op de winkel passen’ genoemd. Als kiezer loop je daar inderdaad niet gauw warm voor. Het is vooruit met kleine stapjes en de politicus die de stapjes zet, neemt je niet mee op een onvergetelijk avontuur. Leiders als Angela Merkel en Mark Rutte zijn de ‘winkeloppassers’ van deze wereld. Politiek is bij hen ‘op zicht rijden’ en niet plank gas en claxonnerend richting lonkende einder. Daarvoor moet je bij leiders als de Franse president Emmanuel Macron zijn en, daar komt ie, houd u vast!, Donald Trump.

Voor u op het voorhoofd tikt: Macron is geen Trump en verdient absoluut niet om in een adem genoemd te worden met de bewoner van het Witte Huis. De verschillen zijn zo evident dat ze geen nadere uitleg behoeven. En toch zijn er overeenkomsten. Zowel Macron als Trump willen hun land hervormen. De hervormingen van Macron zijn van een heel andere orde dan die van Trump. Frankrijk is economisch en sociaal vastgelopen en Macron wilde het land loswrikken, op de schop nemen. Waarmee Trump mee bezig is in de VS, gaat onvergelijkbaar veel verder. Hij wil het hele land omploegen. Macron blijft binnen de perken, terwijl Trump overal doorheen bulldozert. Wat dat betreft kunnen de verschillen nauwelijks groter zijn. Maar wat, vraagt u terecht, zijn dan de overeenkomsten?

Zowel Trump als Macron negeren de seinposten. Macron is al langer bezig en zal moeten toegeven dat zijn grootse plannen zijn mislukt. In zijn hervormingsdrift heeft hij haalbaarheid, uitvoerbaarheid en draagvlak uit het oog verloren. Het gevolg is dat de populisten van Marine Le Pen nu de grootste partij zijn en dat Le Pen een reële kans maakt om over twee jaar president te worden. En dan trekt een Franse Trump in het Élysée. Dat zou de prijs zijn die Frankrijk betaalt voor Macrons falen.

Trump gaat nu nog ongehinderd zijn gang. Zijn slooptroepen maken overuren. En hij heeft (nog) de steun van veel Amerikanen. Maar vroeger of later komt de crash omdat hij in zijn moordende tempo blind aan de seinposten voorbijraast. Uiteindelijk zal hij, als hij niet gas terugneemt, in volle vaart op de werkelijkheid botsen. Ondanks zijn ongebreideld lijkende macht zal hij er achter komen dat ook hij niet straffeloos voorbij kan gaan aan haalbaarheid, uitvoerbaarheid en draagvlak.

Wanneer het zo ver is en de gevolgen in volle omvang tot de Amerikanen zijn doorgedrongen, zullen ze voor een enorme puinhoop staan. En moet een ‘winkeloppasser’ puin ruimen.